М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

a- X
ga, 
yon tom oni esa 
m
ga oshib, 
a + m
b o 'lg a n holatni 
kuzatam iz. B unda siqilishdagi nisbiy deform atsiya 
/ = — ga teng b o 'lib , ta ’sir etayotgan yuk TV ning 
I
ga
a
nisbati esa gruntiing 
deformatsiya moduli Ep
ga teng
bo'ladi.
Y on tom onga kengayish m ning b o 'y g a qisqarish / ga nisbati 
ц
bilan 
belgilanib, 
Puasson koeffitsiyenti
deb yuritiladi. D eform atsiya m oduli va Puasson 
koeffitsiyentlari elastik jism larga xos b o 'lg a n Y ung va Puasson koeffitsiyentlariga 
m onand b o 'lib , quyidagicha ifodalanadi:
a+m
7 . 1-rasm . D efo rm atsiy a 
m oduli va y on tom on bo sim ini 
an iqlash ga o id chizm a
E ^
/, ’
( 7 . 1 )
G runtlardagi deform atsiya m odulii 
Ep
va Puasson koeffitsiyenti 
G ersevanov N . M . elastik jism lardan quyidagicha farqlagan edi:
1.E lastik jism lam in g dastlabki zichligi ular 
tarkib topgan ashyoning turiga b o g 'liq b o 'lib , m a ’lum 
fizik qiym atni ifodalaydi. G runtlarda esa g 'o v ak lik
koeffitsiyenti 
yordam ida 
ifodalanuvchi 
dastlabki 
zichlik 
k o 'rsatk ich i 
m a ’lum 
bosim
ta ’sirida 
shakllanadi.
2 .E lastik jism lard a ajratilgan kubning siqilish 
jaray o n i bosim ta ’sirisiz kechadi. G runtlam ing siqilishi 
esa 
kub atrofidagi gruntlam ing bosim i t a ’sirida 
vujudga keladi.
3.K ubning siqilish jarayonida hosil b o 'lg an
potensial 
energiya 
elastik 
jism lar 
yuksizlanishi 
davom ida butunlay sarflanadi. G runtlarda esa bu s a rf 
cheklangan 
b o 'lad i, 
chunki 
ularda elastik shakl 
o 'zg arish ju d a kam m iqdom i tashkil etadi.
7 .2-rasm . Pu asson va yon 
tom on bo sim i koefTitsiyent- 
lari orasidagi b o g ’ liqlikni 
tad q iqotlash g a oid chizm a
99

---

4 .E lastik 
jism lard a 
E„
o 'zgarm as m iqdordir. 
G runtyaarda 
esa uning 
m iqdori tashqi bosim o'zg arish ig a m onand b o 'lg a n zichlik k o'rsatkichlari bilan 
ifodalanadi.
Shunday qilib, deform atsiya m oduli 
Ep
gruntlam ing zichligi, yum shoqligi va 
luzilishiga b o g 'liq ravishda turlicha b o 'lish i e ’tiro f etiladi. Bir turdagi gruntlar uchun 
ham uning m iqdori keng oraliqda o 'zg arish i m um kin. B ular esa, o 'z navbatida, uning 
m iqdorini dala sharoitida m ax-sus tajriba yordam ida aniqlashni taqazo etadi.
Puasson va yon tom on bosim i koeffitsiyentlari orasidagi bog'lanishni 
aniqlash uchun turli tom onga cheksiz tarqalgan b ir jin sli grunt qatlam ini teng ta ’sir 
etuvchi yuk ostida ishlashini kuzatam iz. H ayolan qatlam dan ustki va ostki tom onlari 
yotiq holda b o 'lg an kub ajralib olam iz (7.2-rasm ). Tashqi bosim biror qiym atga 
oshdi, deb faraz qilam iz. B u esa, o 'z navbatida, kubning yotiq tom onlariga b o 'lg an
tik 
bosim ni