М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

M a’lumki, grunt yotiq sirtli bo'lsa uning qatlamidan ajratilgan har qanday yotiq
holdagi kichik yuza faqat siquvchi bosim ta’sirida bo'ladi. Bu bosimning miqdori
quyidagicha b o’ladi:
Pi = y z ,
 
(6.44)
bunda 
у —
 gruntning zichligi;
z - grunt sirtidan tekshirilayotgan nuqtagacha bo'lgan masofa.
Gruntning tirgovich devorga nisbatan jiddiy bosimi quyidagicha aniqlanadi:
Pi
V 
2
)
P M 1
4 5 ° -
yoki
Pi
ning qiymatini 6.44 dan 6.46 ifodaga qo'ysak:
p 2 = y z
/ £ 2 ^ 4 5 ° -
Bu ifoda gruntning sust bosimi uchun quyidagi ko'rinishni oladi:
Pi
^ V | 45° + -у
(6.45)
(6.46)
(6.47)
(6.48)
6.47 ifoda yordamida 
grunt bosimini tirgovich devoming ichki tomoni
bo'yicha tarqalishini aniqlash mumkin. Bu bosimning miqdori chuqurlik z ning
birinchi darajali funksiyasiga teng bo’ladi. 
Bundan gruntning tirgovich devorga
nisbatan bosimi chuqurlik b o’ylab gidrostatika qonuni asosida yo'naladi degan hulosa
kelib chiqad ( 6 . 13-rasm ).
Gruntning devorga teng ta’sir etuvchi bosimini
aniqlash uchun bosining ta’sir maydonini bilish
lozim. Buning uchun gruntning to'Ia bosimini
devor uzunlik birligiga nisbatini 
£, bilan belgilab
quyidagi ifodani hosil qilamiz:
p i и
(6.49)
6 . 1 3 - r a s m . I c h k i t o m o n i t e k i s t ik x o l d a g i
t i r g o v i c h d e v o r g a t a s ir e t u v c h i k u c h l a r

---

A gar 
p
2
ning 
6.47 
ifodadagi 
m iqdorini 
eng yuqori 
qiym at deb 
hisobdasak, u holda:
2 
I 
2
(6.50)
X uddi shu y o ‘l bilan sust bosim uchun:
4
4
5‘ - !
(6 .5 1 )
6.50 va 6.51 ifodalardan faqat sochiluvchan gruntlam ing tirgovich devorga 
nisbatan 
bosim ini aniqlashda foydalanish m um kin. Y ana qayta eslatib o'tam izki, 
6.50 ifoda gruntning devorga nisbatan ishqalanish kuchini hisobga olm aydi va 
natijada tirgovich devorga ta ’sir etuvchi bosim ning m iqdori bir oz kamayadi.
U shbu y o ‘1 bilan aniqlangan jid d iy bosim £ , tirgovich devom ing ichki 
tom oni b o ‘ylab uning tagidan - 1/ЗЯ 
(H-
tirgovich devom ing balandligi) m asofada 
qo'yiladi.
b. T a sm a s im o n ten g t a ’sir ctu v c h i y u k n in g bosim i. A gar gruntning yotiq 
sirti tasm asim on yuk ta ’sirida b o'lsa, u holda 
bosim m iqdorini aniqlash uchun 
yuqoridagi usuldan foydalanish mum kin. 
T asm asim on 
yukni 
shunday 
g runt qatlam i bilan alm ashgirish m um kinki, natijada yuza 
birligidagi
bosim ning m iqdori o'zgarm aydi.
B unday grunt 
qatlam ining balandligi quyidagicha hisoblanadi:
(6.52)
bunda 
Q-
teng ta ’sir etuvchi yukning miqdori;
y-gruntning zichligi.
Tirgovich devom ing ichki yuzasini 6.14-rasm da 
k o 'rsatilg an d ek belgilangan