М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

• 
4 n R
_ 3 N yz
~
2 ’ 
л R'
3 
N x z l
Г= _ 2 
я R '
(4.2)
(4.3)
uni 4.2 ifodani birinchi xadiga qo'yib,
3 
N
2 
n z
(4.4)
ni hosil qilamiz
L
4.6-rasm. Yagona yuk tasirida zamin 
zo’riqishi
4 9

---

Quyidagi bclgilashni kiritib
К = — ■
2n
(4.5)
o‘m iga qo‘ysak. yakuniy ifodani hosil qilamiz:
=
k
*L
z 2
bunda 
K-
Л/nuqlaning fazodagi o'rnini 
belgilovchi kocffitsiyent (4.1-jadvaldan 
r /z
nisbat bo'yicha olinadi).
Zamin 
sirtida 
bimecha 
alohida 
kuchlar 
Ni, N 2, N
3
la’siridagi (4.7-rasm) 
zo'riqishlarning tik 
yo'nalgan 
tashkil 
etuvchisini aniqlash uchun yagona kuchlar 
ta ’siridagi qiymatlami jamlash kifoyadir:
N 
N 
N
4.7-rasm. Bir nechta aloxida 
kuchlar ta’siridan zo ’riqish
i
" 
z
(4.7)
bunda 
Ki,K
2
,K
3
,...
IV.l-jadvaldan —
ni sbatlarga bog'lab qabul qilinadigan
z
z
z
koeffitsiycnllar.
JVIisol. 
N=
30 
kN/m
2
ta’siridan zamin qa’ridagi polyar koordinalasi 
R =
280 
sm, 
p =
30° bo’lgan 
M
nuqlada hosil bo ’luvchi zo'riqishning tik tashkil etuvchisi 
aniqlansin.
a) 
R
ning tik aksini hisiblaymiz:
z = R . cos p
= 280 . cos 30° = 242 sm;
b) 
R
ning yotiq aksi quyidagicha bo’ladi: 
r =
/f sin /?=280.sin30°=140sm;
v) IV. 1-jadvaldan 
— nisbatga bog'lab, 
К
ning qiymatini topamiz:
z
- = — = 0.58 
- * K =
 
0,231; 
г
242
g) (4.6) irodadan foydalanib, zo'riqishning tik tashkil etuvchisini hisoblaymiz:
 
Z
50

---

T om onlari chcklangan 
y u k
t a ’siridan 
zo‘riqishni 
tarq alish i.
Binokorlikka oid amaliy masalalami hal etishda zaminga ta’sir etuvchi yuk yagona 
holda bo'lm ay, balki ma’lum o'lcham li yuza bo'ylab tarqaladi. Ular orasida ko’p 
uchraydigani cheklangan o'lchamli yuklardir.
iborat. Natijada yagona kuchlar jam lanib umumiy kuch izlanadi.
Bunday masalalaming yechimlari murakkab bo'lgani bois hozirgi vaqlga qadar 
uzil-kesil hal etilgan emas. Ayrim hollargina yakuniy yechimga ega, ular orasida 
to 'g 'ri to'rtburchakli yuza bo’ylab teng ta’sir etuvchi kuchlar ta’siridagi zo'riqishlar 
ko’proq amaliy ahamiyat kasb etadi. M azkur masalani yechimi ikki holat uchun, 
ya’ni to’rtburchak markazidan o ’tuvchi o ’q
va uning qirralaridan o ’tuvchi o’qlar b o ’ylab joylashgan nuqtalardagi zo’riqishlarni 
aniqlash hal etilgan.
U quyidagicha:
joylashgan nuqtalardagi zo ’riqishlarning tik tashkil etuvchilari;
- zamin qa’ri bo’ylab z o ’riqishni tarqalish koeffitsiyentlari (4.2- va
Yarimfazoning istalgan nuqtasidagi zo'riqishni aniqlash uchun yakuniy yechim 
mavjud emas. Bunday hollarda q i r r a
n u q t a l a r i deb ataluvchi usuldan 
foydalaniladi.
Mazkur usulning m ag'zida yuklangan to'rtburchakning berilgan 
M
nuqtadan 
o'tuvchi bo'laklarga ajratish yotadi. Buni bajarishda quyidagi hollarga duch kelish 
mumkin:
Alohida 
ustunlar, 
elektr 
tarmoqlami 
uzatuvchi 
tirgovichlar, 
ko'plab 
sanoat 
uskunalarining ixcham poydevorlari va boshqalar 
shular jumlasidandir.
Bunday masalalami yechishda ham yagona yuk 
$
ta ’siridan yuzaga keluvchi zo’riqishlarni aniqlash 
ifodasidan foydalaniladi. Bunda tomonlari m a’lum 
o ’lchamga ega bo’lgan yukdan hosil bo’luvchi 
zo ’riqishlar yagona yuklar ta’siridan yuzaga 
kcluvchi zo’riqishlar majmuasining yig’indisidan 
tashkil topgan 
deb qaraladi (IV.
8
- rasm). 
M azkur holat uchun zo'riqishlami aniqlashda 
aniq
va 
taqhbiy
usullar mavjud.