М еханика грунтов, вклю чает в себе вопросы, касаю щ иеся видам и классиф икациям грунтов, их

Km ni belgilaydigan ko'rsatkichlar ustida mulohaza 
yuritamiz. Yuqoridagi ifoda maxrajidagi dinamik tezlanish 
( & J  tebranma harakat
2 0 9

---

tarqatuvchi manba’ning ish jarayoniga bog‘liq bo'lib, ma’lum amplituda 
A va 
chastota 
со yordamida ifodalanadi. Ular esa o'z navbatida manba’ qurilmasining turi, 
o'lchami, quvvati va b. ko'plab omillar ta’sirida yuzaga keladi. Shuning uchun 
mashina, yoki uskuna yaratuvchi muhandis avvalo zaminga tarqaluvchi tebranma 
harakatni susaytirish maqsadini ko'zlab, yuqorida so’z yuritilgan omillar ustida 
batafsil fikrlashi lozim.
Tebranma harakat miqdorini susaytirish maqsadida qo'llaniladigan barcha 
tadbirlar 
A va to ning miqdorini kamaytirishga qaratilishi lozim. Ular quyidagilardir: 
mashiia va uskunalaming tebranma harakat tarqatuvchi notekis joylashgan 
qurilmalarini takomillashtirish;
- tebranishni so'ndiruvchi maxsus qurilmalardan foydalanish;
- qurilmalar tarkibidagi nomuvozanat qismlar massasini kamaytirish;
- poydevor ostida tebranishni so'ndiruvchi maxsus qurilmalar ishlatish;
- poydevorga mahkamlangan qoziqlar yordamida tebranma harakatni zaminning 
chuqur qatlamlariga uzatish va h. k.
Muvozanat tezlanishi ( # ) asosan gruntning hossalari bilan bog'liq bo'lib X V
bobda keltirilgan quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi:
Mazkur ifodaga asosan zamin gruntlarining mustahkamligini oshirish ikki yo'l 
orqali olib borilishi mumkin, ya’ni:
gruntning mustahkamlik ko'rsatkichlarini oshirish (

- tebranuvchi qatlam qalinligini qisqartirish.
Demak, ma’lum chora-tadbirlami qo'llab zamin gruntlari mustahkyamligini 
oshirish va poydevordan uzatiluvchi tebranma harakatni kamaytirish natijasida 
Km 
koeffitsiyenti qiymatini oshirish mumkin. Bu esa, o'z navbatida, mashina va 
uskunalami me’yorida ishlashini ta’minlabgina qolmay, balki asosiy inshoot 
turg'unligini ham mustahkamlaydi.
Ushbu muammoni hal etishda ko'plab tadbirlami taqqoslab, qulayi tan lab 
olinadi. Taqqoslash ishlarini bajarishda har bir alohida holat uchun gruntning shart- 
sharoitlarini, shuningdek unga ta’sir ko'rsatuvchi barcha omillami, mashina va 
uskunalaming qurilmalari va ish jarayonini batafsil o'rganib chiqish asosida 
tahlillash lozim.
Quyida zamin gruntlarini mustahkamlashga qaratilgan tadbirlar ustida to'xtab 
o'tamiz.
G runt mustahkamligini oshirish tadbirlari. Dastlab shuni ta’kidlash lozimki, 
zamin gruntlarining mustahkamlik ko'rsatkichlarini oshishi muvozanat tezlanishi
ni va mustahkamlik koeffitsiyenti 
Km ning qiymatlarini ko'payishiga olib 
keladi.
Bu esa inshoot va uning ichidagi mashina va uskunalami me’yorida ishlashini 
ta’minlashda mazkur tadbirlami naqadar ahamiyatli 
ekanligidan dalolat beradi. 
Biror tadbir qo'llamasdan barpo etilgan binolar va ular ichidagi mashina va
210

---

uskunalami tez orada ishdan chiqib foydalanishga yaroqsiz holga kelib qolganligi 
haqida binokorlik amaliyotida misollar yetarlichadir.
Mustahkamlik koeffitsiyentidan foydalanishga asoslangan m uallif tomonidan 
taklif etilgan usul, har qanday dinamik kuch tarqatuvchi mashina va uskuna 
zaminidagi gruntning turg'unligini ta’ minlashga qaratilgan. Bu esa, o 'z navbatida, 
quyidagi amaliy tadbirlami qo'llash orqali amalga oshiriladi:
- zamindagi bo'sh gruntlami mexanik usullar yordamida shibbalash;
- grunt zarralari aro bog'lanish kuchi (c) ning qiymatini oshirish maqsadida 
zaminni qotirish;
grunt zarralari orasidagi ishqalanish kuchi (

) ni ko'paytirish maqsadida 
zaminni issiqlik ta’sirida qotirish;
- turli drenaj usullaridan foydalanib, sizot suvlarini zamindan chetlatish va b.
B o 'sh
g ru n tla r 
qatlam ini 
q isq artirish g a 
y o 'n altirilg an
tad b irlar. 
Muvozanat tezlanishi