M. E. Jumayev, Z. G'. Tadjiyeva

Download 3,82 Mb. bet 51/63 Sana 13.06.2022 Hajmi 3,82 Mb. #665295

Bog'liq
BOShLANG‘ICh SINFLARDA

0‘nliklar	Birliklar
1	0	o‘n
2	0	yigirma
3	0	o'ttiz
4	0	qirq
5	0	ellik
6	0	oltmish
7	0	yetmish
8	0	sakson

10+ 10 20- 10
20+ 10 30- 10
30+10 40- 10
40+ 10 50- 10
50+ 10 60- 10
60+ 10 70- 10
70+ 10 80- 10
80+ 10 90- 10
0‘NLIKLAR USTIDA AMALLAR
10+ 10
1 o‘nl. + 1 o‘nl. = 2 o‘nl. 10+10 = 20
1. Yozilishini tushuntiring: 20 + 20
2 o‘nl. + 2 o‘nl. = 4 o‘nl. 20 + 20 = 40 50+10
5 o‘nl. + lo‘nl. = 6o‘nl. 50+10 = 60 20+10 40 + 20
• •• •••
40+ 10 60 + 20


100 IChIDAGI SONLAR

20	21	22	23	24	25	26	27	28	29
30	31	32	33	34	35	36	37	38	39

keltirildi. Qizil koptoklar 5 ta bo‘lsa, sariq kop- toklar nechta?

1. 
   2 ta o‘nlik 7 ta birlik, 2 ta o‘nlik va 9 ta bir- likdan iborat sonlami yozing.
   

0‘nlik	Birlik
	1	o‘ttiz bir
	2 m	o‘ttiz ikki
3	4	o‘ttiz to‘rt
	5	o'ttiz besh
	6	o'ttizolti
	7	o‘ttiz yetti

1. 30 + 5 36-6 30 + 4 30 + 7 30 + 6 30-0 28-8 30 + 2




40 41 42 43 44 45 46 47 48 49

0‘nlik	lirlik
	1	qirq bir
	2	qirq ikki
	3	qirq uch
4	Ш	qirq to'rt
	5	qirq besh
	6	qirq olti
	7	qirq yetti
	8	qirq sakkiz
	9	qirq to'qqiz

1. 40+1 40 + 5 40 + 7 40 + 6

48. 
    8 43-3
    
49. 
    9
    

0‘nlik	Birlik
	1	yigirma bir
	CD	Yigirma ikki
	3	yigirma uch
2	4	yigirma to‘rt
	5	yigirma besh
	6	yigirma olti
	7	yigirma yetti
	8	yigirma sakkiz
	9	yigirma to'qqiz

Masalaning o'zi biian va uning tarkibiy elementlari bilan bolalami tanishtirish o'qitish jaiayonidagi navbatdagi eng rnuhim va juda mas’uliyatli bosqichdir. Keyingi darslarda masalani dastlabki analiz qilishda o'quvchilar bilan savol-javob asosida amalga oshirisli maqsadga muvofiqdir.

2. 
   Sonni bir necha birlik orttirish va kamaytirishga oid masalalar. Sonni bir necha birlik orttirish (kamaytirish)ga doir masalalar yig'indi va qoldiqni topishga doir masaialardan keyinroq kiritiladi. Bu xildagi sodda masalalami qarashga tayyorgarlik ulami kiritishdan ancha oldin boshlanadi. Bu ish ushbu munosabatlarni o'matishdan iborat: agaT predmet-laming berilgan gruppasiga bir yoki bir nechata predmet qo'shilsa, bu dastlabki predmetlar sonini orttiradi, agar ayrilsa, dastlabki predmetlar sonini kamaytiradi.
   

0‘qitishning dastlabki kunidan boshlaboq sonni bir necha birlik orttirish (kamaytirish)ga doir qiyinroq masalalami kiritish-ga tayyorgarlik ishlari ko'rila boshlaydi, bunday masalalarda predmet- laming ikkita to‘plami taqqoslanadi. Amaliy mashqlar bajarish davomida bolalar predmetlarning ikkita to'plami elementlari orasi- dagi bir qiymatli moslik o'matishni o'rganib olishgan edi. Shuning- dek, taqqoslanayotgan to'plamlaming qaysinisida kam ekanligini aniqlashni ham o'rganib olishgan bo'lishlari kerak. Masalalami yechishda amal tanlashga yordam beradigan raqamlardan, undan keyin masalaning qisqa yozuvidan foydalanish kerak. “
Bir tokchada 6 ta, ikkinchisida birinchisidagidan 3 ta ortiq kitob bor. Ikkinchi tokchada qancha kitob bor?”. Masalaning qisqa yozuvi quyidagi ko'rinishda bo'ladi:
1 tok. - 6 ta к П tok. - 3 ta к. ortiq Yechilishi: 6+3=9
Javob: 9 ta kitob.

2. 
   Ayirmali taqqoslashga doir masalalar. Bu xil masalalar bilan tanishtirish ishini avval sanoq materiallaridan foydalanib am­alga oshirish tavsiya qilinadi. O'quvchilar ishni mustaqil bajarsalar ishning natijasini tekshirish qulay bo'ladi. Mustaqil ishlami samarali tashkil qilishga amaliy ishlar o'tkazishga yordam beradi. Masalan, o'qituvchi o'quvchilarga 6 ta katakli bir satr (yoki ustun) chizishni va uning yoniga boshqa 4 katakli satr (yoki ustun) chizishni taklif qiladi.
   

Masalani yechishda (shuningdek, didaktik materiallar va rasmlar bilan ishlashda) o‘quvchilar ayirmani (qoldiqni) to‘g‘ridan-to‘g'ri predmetlami sanash yo‘li bilan topadilar, chunki rasm predmetlar sonini akslantirish bilan amalda yechimni chiqarib qo'yadi. Quyidagi masala berilgan bo'lsin. ”Bir qutida 10 ta, ikkichi qutida 6 ta qalam bor. Birinchi qutida ikkinchi qutiga qaraganda qancha ortiq qalam bor?'\

1. 
   - 10 ta q.
   
2. 
   - 6 ta q.
   

Birinchi qutida ikkinchi qutidagidan qancha ortiq qalam bor?.
Yechish: 10-6 = 4
Amal tanlashda yo‘1 qo'yiladigan xatolaming oldini olish uchun, shunungdek, har xil masalalami bir-biridan farq qildirish maqsadida ayirmali taqqoslashga doir masalalar sonni bir necha birlik orttirish (kamaytirish)ga doir masalalar bilan taqqoslangan bo‘lishi kerak.
Nazorat uchun savollar va topshiriqlar

1. 
   Sodda masalalar turlari haqida nimalami bilasiz?
   
2. 
   Sinf dasligidan sodda masalalami tahlil qiiing.
   
3. 
   Dars mazmunini (tuzing) bayon qiiing.
   

28. 
    §. “Yuzlik” mavzusida masalalar ustida
    ishlash mctodikasi
    

1. 
   Murakab masalalar bilan birinchi tanishuv.
   

Murakkab masalalaming ba’zi xillarini yechish. O'quvchilar sodda masalalar shartini analiz qilish va shu asosda amal tanlash malakasiHi egallab olganlaridan keyingi murakkab masalalami yechishga o‘tish mumkin.
Analiz va sintez, bir tomondan, bilish jarayonlari bo‘lib, barcha aqliy faoliyat turlari pirovard natijada ularga keltiriladi. Mana shu jihatdan ular psixologiyaning o'rganish obyektlaridir. Bu tadqiqot- larning asosiy natijalari didaktikada ishlab chiqiigan o'qitish tamoyillari va usullari asosida yotadi.
Ikkinchi tomondan, analiz va sintez fanda yangi bilimlami hosil qilishning mantiqiy yo‘ 1 laridir. 0‘rta maktab o‘quv-chilarining bu
yo‘llami egallashlari o'quv materialini faol o'zlashtirish, mantiqiy, ijodiy fikrlashni rivojlantirishning zaruriy sharti ekanligi ravshandir. 0‘quvchilami analiz va sintezga o'rgatish vazifasi ko‘p darajada boshlang'ich sinflarda matematikani o'qitishda hal etilishi lozim.
Matematikada analiz deyilganda asosan isbotlanayotgan da’vo- dan rostligi ilgari isbotlangan yoki isbotsiz qabul qilingan da’volarga olib keladigan fikrlash tushuniladi. Analiz isbolning tuzilishiga emas, balki faqat uning g'oyasiga olib keladi.
Sintez, bu topilgan isbotlash g‘oyasi asosida rost da’volar sh- artida berilgan ma’lumotlardan qanday qilib isbotlanayotgan da’vo hosil bo'lishini ko'rsatuvchi fikrlashdir.
Boshlang'ich sinflarda analiz va sintezdan bilim bo'lagi sifatida foydalanish sohasi arifmetik xossalar, tenglamalar va isbotlashi talab etiladigan jumlalar to'plamidan iboratdir.
Masala shartini analiz qilish malakasini tarkib toptirishning bir qator imkoniyatlari mavjud. Shulardan misollar keltiramiz, mustaqil bajaring:

1. 
   0‘quvchilar bir tup pomidordan 2 kg, ikkinchisidan birinchi- siga qaraganda 1 kg ortiq pomidor terishdi. 0‘quvchilar ikkinchi tupdan qancha pomidor terishgan?
   
2. 
   0‘quvchilar bir tupdan 2 kg, ikkinchisidan esa birinchisiga qaraganda 1 kg kam pomidor terishdi. 0‘quvchilar ikkinchi tupdan qancha pomidor terishgan?
   
3. 
   0‘quvchilar bir tupdan 2 kg, ikkinchi tupdan qaraganda I kg pomidor terishdi. 0‘quvchilar ikkala tupdan qancha pomidor terish­gan?
   
4. 
   O'quvchilar bir tupdan 2 kg, ikkinchisidan 1 kg... pomidor terishdi. 0‘quvchilar birinchi tupdan ikkinchisiga qaraganda necha kg pomidor ortiq terishgan?
   

O'qituvchi o'quvchilarga bir qator shunday masalalami berib, ulardan qo‘shish (ayirish) amali bilan yechiladigan masalalami ko‘rsatishni talab qiladi. Masala shartining to‘la analizini bolalarda shakllantirish kerak, bunda shunday vazjyat topish kerakki, masala savoliga e’tibor berish shart bo'lsin. Misollar keltiramiz:

1. 
   Olimning qancha puli bo'lgan? Uning o'zida 50 so‘m bo‘lgan va yana onasi 20 so‘m bergan.
   
2. 
   a) Bahromda 3 ta olma, Valida 5 ta o!ma bor. Ulaming buvisida qancha olma bor? v) Hovlida 4 ta o‘g‘il bola o'ynayotgan edi., ularga
   

yana 3 ta qiz kelib qo'shildi. Hovlida nechta qiz bola o'ynay boshladi? Birinchi masalada bolalar uchun nima berilganini va nimani topish kerakligini aniqlash qiyin, chunki masalaning berilganlari bilan savoli o'rin almashib qolgan. Keying! ikkita masala hazil masaladir. Banda balalaning butun e’tibori masala savoliga qaratilishi kerak.
Murakkab masalalami qarashga o'tishda birinchi qadamdan boshlaboq bolalar o‘z oldilariga qo'yilgan masalaning yangiligi nimadan iborat ekanini “ payqash” imkonini berish kerak.
Murakkab masalalar bilan tanishtirishni aynan qaysi xil masaladan boshlashga nisbatan ikki xil nuqtai nazar mavjud. Birinchi nuqtayi nazarga ko‘ra, ishni sonni bir necha birlik kamaytirishga doir va yig'indi topishga doir sodda masalalami o‘z ichiga olgan murakkab masalalardan boshlash ma’qul. Masalan: “Qo'g'irchoq teatriga bir maktabdan 6 ta o‘g‘il bola, ulardan 2 ta kam qiz bola keldi. Qo'g'irchoq teatriga qancha bola kelgan? Ikkinchi nuqtai nazarga ko‘ra, ishni yig'indi va qoldiqni topishga oid sodda masala­lami o‘z ichiga olgan murakkab masalalardan boshlash kerak. Birinchi sinf (shuningdek, ikkinchi, uchunchi sinf) darsligida sonni bir necha birlik orttirish (kamaytirishga) doir sodda masalalami olgan murakkab masalalar ko'plab berilgan. Masalan: “Naima 23 ta yong'oq, Qumri undan 6 ta ortiq, Ozoda esa Qumridan 9 ta kam yong'oq topdi. Ozoda nechta yong‘oq topgan?” Masala shartini qisqacha bunday yozish mumkin:
N. - 23 ta yong'oq.
Q. - ?, N. dan 6 ta ortiq.
O. - ?, Q. Dan 9 ta kam.
Yechilishi: ( 23+6) - 9 = 29 - 9 = 20 (yong'oq).
Juvob: 20 la yong'oq.
Qaralayotgan mavzuda qo'shish va ayirish amallari xossalarini qo'llanishga doir masalalar katta o'rin oladi.

Download 3,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: