M. Dáwletov, e. Dáwenov, D. SeyDUllAevA

§ 17.  Gáptiń  dúzilisine  qaray  túrleri
79-shınıǵıw.  Berilgen  gáplerdi  oqıń,  dúzilisi,  olardıń  gramma-
tikalıq  tiykarlarına  dıqqat  etiń.  Dúzilisine  qaray  qanday  gáp  eken-
ligin  anıqlań.
Sabaq  dawam  etti.  Men  ádep  jay  bólshek  haqqında 
oqıwshılardan sorap,  sońınan  qalamasın  ózim  túsindirdim. 
Bul  kúni  jay  bólshekler  haqqında  taxtada  shınıǵıw  isledik. 
Birte-birte  oqıwshılar  buǵan túsinip ketti...
Bunnan  keyin  qońıraw  qaǵıldı,  bizler  mektep-úyge  kirdik. 
hawa  rayı  jelemik  tartıp,  kúnniń  suwıta  baslaǵanına  kóp 
kúnniń  júzi  boldı.  Mine,  búgin  aqsham  kútilmegende  eń 
dáslepki  qar  jawıp  shıqtı.  Burın  samal  esse  qum  sapırılıp, 
astan-kesten  bolatuǵın  Qızılqum  aq  kórpe  jamıldı.  Tańǵa 
jaqın  qattı  samal  turıp,  qar  úrgini  baslandı.  (Ó.X.)
Gápler  dúzilisine  qaray  jay  gáp  hám  qospa  ǵap 
bolıp,  ekige  bólinedi.  Jay  gápler  bir  grammatikalıq  tiy-
kar — baslawısh  hám  bayanlawıshtıń  qatnasınan  dú-
ziledi.  Olardıń  mazmunınan  tıyanaqlı  bir  oy-pikir 
ańlatıladı.  Mısalı:  Oqıwshılar  oqıwǵa  ábden  qunıqtı. 
Kewlime  bári  de  burınǵısınan  jaqsı.  (Ó.X.)
Bul  gáplerdiń  ekewi  de  jay  gáp.  Olar  baslawısh 
hám  bayanlawısh  tiykarınan  dúzilip,  oqıwshılardıń  is-
háreketi  haqqında  oy-pikirdi  bildiredi.
Óz  aldına  tıyanaqlı  pikir  bildiretuǵın  sintaksislik 
birlik  jay  gáp  dep  ataladı.
Qospa  gáp  eń  kemi  eki  grammatikalıq  tiykardan 
dúziledi.  Olar  neshe  jay  gápten  dúzilse  de,  qospa 
oydı  bildiretuǵın  xabarlawdıń  bir  pútin  sintaksislik 
http://eduportal.uz

---

59
birligi.  Mısalı:  1. Biz  ǵawashanı  qanshelli  álpeshlep