M. DÁWletov, A. DÁWletov, Z. IsMAylova, A. DÁWletova

.
 
Oyıńızdan yamasa kórkem shıǵarmalardan 
gá, gáhi, 
birese, geyde, birde
dánekerlerin qatnastırıp 5 gáp dúziń.
3 — Qaraqalpaq tili, 7-kl

---

34
§13. Baǵındırıwshı dánekerler haqqında túsinik
59-shınıǵıw
.
Gáplerdegi qara hárip penen jazılǵan sózlerge itibar 
berip, olardıń mánisi hám xızmetin túsindiriń.
1. Biz bunı isley alamız, 
sebebi
jaqtılıq biz tárepte. 
(A. M.) 
2.
Eger de
qaynap turǵan kólden júzip ótseń, men saǵan mıń 
attı sıylıqqa beremen. 
(Ertekten)
3. Bala kóleńkede tur edi, 
sonlıqtan
jol boyınan anıq kórindi. 
(T. M.)
Óz ara bir-birine baǵınatuǵın jay gáplerdi bayla-
nıstıratuǵın dánekerlerge baǵındırıwshı dáneker delinedi.
Baǵındırıwshı dánekerlerdiń xızmetin 
sebebi, óytkeni, nege 
deseń, ne degende, sonlıqtan, sol sebepli, sonıń ushın, 
nátiyjede, sonıń nátiyjesinde, eger, eger de
t.b. dánekerler
atqaradı.
Baǵındırıwshı dánekerler jay gáplerdi baylanıstırıw 
mánisine hám xızmetine qaray úshke bólinedi: 1)
sebep 
dánekeri;
2)
nátiyje dánekeri;
3)
shárt dánekeri.
60-shınıǵıw.
Berilgen gáplerdi kóshirip jazıń. Baǵındırıwshı 
dánekerlerdiń astın sızıń. Olardıń qanday qatnastaǵı gáplerdi 
baylanıstırıp turǵanın aytıp beriń.
1. Onıń bul ádetleri hámmeden kóbirek maǵan jaǵatuǵın 
edi, sebebi ǵarrılar jıynalıwdan oshaq átirapında ángime 
dúkanı qurıldı. 
(T. Q.)
2. Eger de usınnan kún jılımasa, 
qıraw túsiwin dawam ete berse, bıyıl eriklerde miywe bol-
maydı. 3. Ana kiyiktiń bawırı az ǵana jılıǵanday boldı, óytkeni 
tuwısqanları, balaları oǵan pana bolıp tur edi. 
(Á. A.)
4. Eger 
sumlıqlı kisi bir adamdı aldasa, shıdaw múmkin. Eger ol 
sumlıǵı menen bir mákemeniń basshısı bolsa, ya tolayım bir 
xalıqtıń atınan sóylew imkaniyatına iye bolsa, onda ómirge 
bir kúye túskeni. 
(T. Q.)
5. Olar ushın búgingi tań búlgen tań 
boldı, óytkeni ana kiyik janarınan jas parlap, tuyaqlarınan di-
mar qashıp qattı boldırdı. 
(Á. A.)
6. Eger de ǵarrı usı búgingi 
tańnan aman shıǵa qoysa, ómirinshe bul aqshamdı yadlap 
júre jaq, bul kúndi esinen shıǵarajaq emes. 
(Sh. S.)
61-shınıǵıw
. Berilgen gáplerdegi baǵındırıwshı dánekerlerdi tawıp, 
olardı túrlerine ajıratıp aytıń.

---

35
1. Jap qazıp apara almaymız, sebebi ol jerdiń moynı uzaq. 
(Ó. A.)
2. Palwan Áwezdiń ǵázzelleriniń kópshiligin yadtan 
biledi. Olar márt jigitlerdiń júreginen tereń orın alǵan, sol 
sebepli Palwan Áwezdiń táǵdirine kútá qızıqqan edi. 
(S. Sh.)
3. Eger usı otırǵan úshewimiz úsh diyqandı aytqanımızǵa kón-
dirsek, olardıń hárbiri keminde bir-birden dos tabadı. 
(T. Q.)
4. Onıń berilip sóylegen sózleri hámmeniń júregine jaǵıp, 
kewline unap tur, sonıń ushın bul sózler jıynalısqa qatnasıw-
shılardı qattı qızıqtıradı. 
(Sh. R.)
5. Biziń jańa qońsımız da 
soǵan megzes, nege deseńiz bizler jerdi jańadan ashtıq. 
(Ó. X.)