М авж уда қам идовл н и го ра с у л а й м о н о в а эски ўзбек ёзуви

1- топшириқ. Қуйидаги сўзларни эски ўзбек ёзувига ўгиринг:
Маънан, зотан, тасодифан, аввалан, эътиборан, жисман, биноан,
ҳақиқатан, жисмонан, шаклан, ҳасратан, айнан, нисбатан, зимнан, 
тасодифан, баъзан, тарихан, масалан.
2- топширйқ Қуйидаги сўзларни ҳозирги ўзбек ёзувига ўгириб ёзинг:
л 
л
Т 
-- Т 
л
. 
111 
1-1 С11
э
1_1 Т
..^
Т1 ^  
1
.
'
3- топшириқ. 
Ед.лЛ ^Ц;_) 1И Шм1 Сис. ( ■.-■>»; сўзлари иштирокида 
олтита гап тузинг.
Ҳамза белгиси. Ҳамза жарангсиз портловчи бўғиз товушидир. Бу 
товуш ҳарф сифатида гарчи алифбодан жой олмаган бўлса-да, араб тилида 
мустақил фонема ҳисобланади. Ҳамза бир-бирига ёпишиб, ҳаво йўлини тўсиб 
турган товуш пайчаларининг кучли оқими таъсирида ҳосил бўлади. Агар биз 
шивирлаган ҳолда ёки жуда паст овозда «а», «и», «у» унли товушларини 
галаффуз қиладиган бўлсак, бу товушлардан олдин қандайдир бир бошқа 
товуш эшитилаётганини ҳис қиламиз. Демак, унли ҳарфнн талаффуз эта 
бошлаш ва дарҳол тўхташ натижасида билинувчи товуш ҳсшза деб аталади.
Ҳамза белгиси ёзувда айн ҳарфининг сўз бошидаги шаклига ўхшаш,
лекин ундан кичикроқ ёзилади (_). Узбек тилида бу товуш мавжуд эмас.
Ҳамза ундош товуш ҳисобланади. У ўзи алоҳида ёки алиф, вов ва йой 
ҳарфлари таянчлигида ҳарф ости ёки устига қўйшшши мумкин. Мазкур 
ҳарфлар ҳамзага таянч вазифасини бажарганда ҳеч кандай товушни 
билдирмайди.
Сўз бошида ҳамзага таянч вазифасини алиф ҳарфи бажаради. Агар сўз 
бошида ёзиладиган ҳамзадан сўнг «а» ёки «у» қисқа унлилари келса, ҳамза 
белгиси фатҳа ёки замма ҳаракатлари билан биргаликда алиф ҳарфининг 
устнга қўйилади:
Сўз бошидаги ҳамзадан сўнг қисқа «и» унлиси келса, ҳамза касра 
белгиси билан биргаликда таянч ҳарф. яьни алиф ҳарфининг осгига
қўиилади:
<
_^\Ҳм1 мг^1 
у .
.1 сС-алз! Цз1 
1
Сўз ўртасидаги ҳамзага таянч вазифасини қайд қилинган уч ҳарф - алиф, 
вов ва йой ҳарфларидан бири бажаради:
I. 
Агар ҳамза сўз ўртаси ва охирида фатҳадан, яъни «а» қиска унлисидан 
кейин келса, ҳамза белгисига алиф ҳарфи таянч ҳарф вазифасини бажаради 
ва ҳамза алиф ҳарфининг устига қўйилади:
59
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2. Агар ҳамза сўз ўртасида замма ҳаракати, яъни «у» қисқа унлисидан 
кейин келса ёки ўзи замма ҳаракатини олса, унга вов ҳарфи таянч вазифасини 
бажаради ва ҳамза белгиси вов ҳарфининг устига қўйилади:
( 5_ ч 1—
3. Агар ҳамза сўз ичида касра ҳаракати, яъни «и» қисқа унлисидан кейин 
келса ёки ўзи касра ҳаракатини олса, унга йой ҳарфи таянч вазифасини 
бажаради ва белги йой ҳарфининг устига қўйилади. Бунда йойнинг 
нуқталари тушиб қолади:
<_й) )с < <*■' г
4. Шунингдек, форсий изофа бирикмаларида аниқланмиш «а» товушини 
берувчи ҳойе ҳавваз ҳарфи билан тугаса, шу ҳарфнинг устига ҳамза кўйилади 
ва «и» тарзида талаффуз қилинади:
Хуллас, ҳамза белгиси бўғин орасида кичик пауза ҳосил қилиш, 
остидаги ҳарфни чўзиброқ ўқиш, сўздаги унли товушни ундош товушдан 
ажратиб туриш каби вазифаларни бажаради.