М авж уда қам идовл н и го ра с у л а й м о н о в а эски ўзбек ёзуви

6- топширпқ. Қуйидаги иборадан Жомий вафот этган санани чиқаринг.
7- 
топшириқ. Қуйидаги иборанинг абжад ҳисобидан Нисорийнинг шу 
номли тазкирасининг ёзилиш тарихини ҳосил қилинг.
.у |\ '%1
8- 
топшириқ. Огаҳий қаламига мансуб мана бу тўртлик қайси жанрга 
тааллуқли. Унда яширинган сўзни топинг:
Ул на дилбарким, тани сиймин ўлуб,
Бадр янглиг сурату сиймосидур.
Хат битуб икки юзида сар басар,
Зийнатафзойи руҳи зебосидур.
Ислоҳ қшишган эски ўзбек ёзуви
Араб имлосига асосланган эски ўзбек ёзуви кўп минг, йилликлар 
давомида қўлланилиб келинди. Ота-боболаримиз ана шу ёзувда савод 
чиқарганлар. Лекин вақт ўтиши, замонлар ўзгариши, маданий ҳаётнинг 
юксалиши ва айниқса, Тошкент, Хива, Самарқанд, Когон, Қўқон (1868-1870) 
ва бошқа ерларда лито-типографиянинг ташкил этилиши араб ёзувида савод 
чиқаришда бирмунча мушкулликлар 
мавжуд 
зканини кўрсатди. 
Бу 
мушкулликлар асосан араб тилидан кириб ўзлашган сўзларнинг гарихий- 
этимологик асосда, яъни улар араб тилида қандай ҳарфлар иштирокида 
сзилиб келинган бўлса, худди шу тарзда ёзилиши шарт экани ва буни доимо 
сдда тугиш лозимлиги каби масалаларда кўринар эди. Ана шу муайян 
мушкулликларни бартараф қилиш мақсадида ҳамда омманинг ёппасига 
саводхон қилиш масалаларини назарда тугган ҳолда 1921 йили араб ёзувига 
ислоҳ киритилди. Ислоҳ, асосан фақат араблар талаффузигагина хос бўлган 
олти «ёт» ҳарф ^
1« 1» 1 
нинг ёзувдан чикариб ташланишда ўз
ифодасини топди. Яъни, уларнинг ўрнига мазкур ҳарфларнинг ўрнини 
босувчи ҳарфлар- 
сэ ҳарфлари учун с>> ; ^ -Ь ҳарфлари учун- са ; -1= ва 
ҳарфлари учун 3 ҳарфлари қўлланиладиган бўлди.
Шу билан бирга, эски ўзбек ёзувида илгари ифодаланмаган қисқа 
унлшгар учун ҳам махсус белгилар қабул қилиниб, бундан буён улар 
матнларда ўзининг гўлиқ аксини топадиган бўлди.
1 1 7
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Маълумки, эски ўзбек ёзувида э - вов хдрфи илгари учта товушни (в, у, 
ў) ифодалар эди. Эндиликда уларнинг ҳар бирига махсус белгилар қабул 
қилинди. Ҳатто «нг» — ^ ва «инг» — 
товуш бирикмалари учун мувофиқ 
келган 
ҳарфий шакллари ҳам қабул қилинди.
Ислоҳ қилинган ёзувда
Эски ёзувда
Ҳозирги товуш шакли
1
а
и
I
0
1 , 
У
э '
У
л
э '
Ў
( ^ 1 2 3 4
и
1$
э
Мисоллар:
,3 1И'* 1 * * * ‘1 - -
31
« СдЛ
мисол, Собит
»■ -*
Садо, субҳ
зикр, залил
зомин, замир
Зафар, зулмат
тариқ, Тоҳир
Мисоллар:
Аҳмад, абад
Озод, Ойдин
оэе-41
. ( З ^ э 1
учмоқ, учун
ўткир, ўрдак
^ > ‘V*1
Л 1
ишчи, иш
^
эшик, эчки
Эслатма: эски ўзбек ёзувидаги йой ҳарфи ислоҳ қилинган ёзувда уч хил 
кўринишда ўз ифодасини топди.
Масалан: (*^Й — 
— 
(*^ —
1- 
гопшириқ. «А» ва «о» унли товушлари иштирок этган сўзлардан 
ўнтасини топиб, ислоҳ қилинган эски ўзбек имлосида ёзинг.
2- 
топшириқ. «У», «ў» ва «в» товушлари иштирок этган сўзлардан 
бештасини топиб ёзинг, сўнг улардан жумлалар тузиб, ислоҳ қилинган эски 
ўзбек ёзувида кўчириб ёзинг.
3- 
топшириқ. «И» ва «э» унли товушлари иштирок этган олтита жумла 
тузиб, иелоҳ қилинган эски ўзбек ёзувида ёзинг.
4- 
топшириқ. & (нг) ва ^ (инг) товуш бирикмалари иштирок этган ўнта 
сўз топиб, ислоҳ қилинган ёзувда ёзинг.
118
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

5- 
топшириқ. Қуйидаги сўзларни ислоҳ кнлинган эски ўзбек алифбосида 
ёзинг.
Абёт, ахмар, атфол, афзун, андоза, асар, ибтидо, Иброҳим, инсон, 
Ислом, ирода, иштибоҳ, залил, зулф, зулм, зариф, зобит, зиё, тараб, 
табобат, талаба, тайёр, топди, якто, йироқ, япроқ, йигоч, йигламоқ, 
учувчи, учқуп, уруш, ушбу, узум, унум, ўқчи, ўқувчи, ўроз, ўрип, ўрик, 
ўйнамоқ олам, одам, обод, орол, Олим, оромгоҳ, орзу, кундуз, ўрим, тузум, 
танг, матонат, жавоб, дафтар, кўнгил, инсоф, муҳокама, шараф.