М авж уда қам идовл н и го ра с у л а й м о н о в а эски ўзбек ёзуви

3- 
топширнқ. Ой ҳарфларини олти қатордан машқ дафтарингизга ёзинг 
ва ёд олинг. Ой ҳарфлари иштирок эттан сўзлар асосида олтита гап тузинг.
4- топшириқ. Қуйидаги сўзларни эски ўзбек ёзувига ўгиринг:
Анворул худо, ал-араб, ал-китоб, Абдуссамад, дорилфунун, анворул- 
шамс, Насимул-Хулд, насиҳатул мулк, Насойимул-муҳаббат, одобул араб, 
Туҳфатул-афкор, Тазкиратуш-шуаро, меъёрул-ашъор, Маҳзанул-асрор.
5- 
топшириқ. Қуйидаги сўзларга тегишли ҳаракаглар(сатр усти ва сатр 
ости белгилари)ни қўйиб кўчиринг.
1_1-0&_0 _)•*}**
I 
^ 
^
и
1 '| 1»! 
1
^Яхо I'
о\
I
Г
. 1
I ** , . Д .
л
^
^ 
л
ў ,
,*[(] )^о 
(ДдлАхо _) 
_о^—. —
• —
ў- ) л
(_к!_^о 
у  ч.-д-о
6-топшириқ. Қуйидаги сўзлардан фойдаланиб жумлалар тузинг:
^ йго]>]1 Л-^д]1 
*]] £ - 1 . 3 (_£_)а-0_^й11
Э д >
_ у \
11
х
-
о
|_^1аЗ ^ао»1л]1 ЛоС. (_]115чў1
7-топшириқ. Матнни ўқинг. Эски ўзбек ёзувига ўгириб дафтарингизга 
кўчириб ёзинг.
Мавлоно Лутфий илайҳи раҳмат ўз замонининг маликул каломи 
эрди. Форсий ва туркийда назири йўқ эрди. Аммо туркийда шухрати 
кўпроқ эрди ва туркча девони ҳам машҳурдур ва мутаазлирул-жавой 
матлаълари бор. Жумладин бири будурким:
Нозуклук ичра белича йўқ тор гесуйи,
Ўз ҳаддини билиб белидин ўлтурур қуйи.
Сайд этти дилбарим мани ошуфта сочдин,
Солди каманд бўйнума икки қулочдин.
Изоҳчи сўзлар
қииин, м\ликул -
ўрилган соч - у-А 
сиртмоц -  
паришон - •0*^11
Араб изофаси
Изофа -  арабча сўз бўлиб, кўшиш, боглаш деган маъноларни англатади. 
Араб тилида аввал қаралмиш, сўнг қаратқич, яъни аввал аниқланмиш, кейин 
аниқловчи келади. Ана шу қаралмиш ва қаратқич, аниқланмиш ва
64
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

аниқловчининг ўзаро боғликдик муносабатларини ифодаловчи тушунча 
изофа деб аталади.
Эски ўзбек ёзувида арабий изофанинг кўрсатгичи 
«ал» а н и қп и к а р т и кли  
(<_!') («ал» ёки «ул») бўлиб, у икки сўз ўртасида келади ва уларни боғлаш учун 
хизмат қилади. Араб изофали бирикмалар эски ўзбек тилида оз бўлса-да 
мавжуд. Улар араб тилидан ўзлашган сўз бирикмаларида, кўпинча, асар ва 
жой, кўча номларида, кишиларнинг исмларида учрайди. Араб изофали 
бирикмалари икки бўлакдан иборат бўлади. Биринчи бўлак, яъни 
аникданмиш «ал» аниқлик артиклисиз ва танвинсиз келади. Иккинчи бўлак, 
аниқловчи эса «ал» аниқлик артикли билан келади. Масалан:
Н а с р и д д и н
- 
Ш а м си д д и н - 
А бдулло.х -
•“'
Изофа кўрсаттичи ҳисобланмиш «ал» аниклик артикли ҳар доим ҳам 
талаффуз килинавермайди, лекин ёзувда албатта ёзилади. Уларнинг қай 
вақгда талаффуз этилиши ёки этилмаслиги аввалги дарсларда ўтилган 
камарий ва шамсий ҳарфларга боғлиқ.
Масалан 
-
а ссалом .
Бу сўздаги «ал» аниқлик артикли таркибидаги 
«лом» ҳарфи талаффуз этилмайди. Чунки сўзнинг биринчи ҳарфи, яъни 
«син» ҳарфи шамсий ҳарф ҳисобланади. Шунинг учун артикл таркибидаги 
«лом» 
ҳарфи 
ўқилмади, 
«син» 
ҳарфи 
эса 
ташдидлантирилди 
(иккилантирилди). Бошқача қилиб айтганда, «лом» ҳарфи ассимиляцияга 
учради.
о*Эа' 
-
А л Х о р а зм и й ,
мэШ''тО"-* -
М а ҳ б у б у л -қ у л у б
каби сўзларда эса
артиклдан кейин келаётган «хе» ва «коф» ҳарфлари қамарий ҳарф 
бўлганлиги учун «ал» аниқлик артикли тўлиқ талаффуз этилади. 1
2
3