М авж уда қам идовл н и го ра с у л а й м о н о в а эски ўзбек ёзуви

5- 
топшириқ. Қуйидаги фақаг нукдали харфлардан жамлаш 
сўзларни ўқинг, дафтарингизга кўчириб ёзинг. Ўзингиз ҳам шунга ўхш. ш 
ўнта сўз топиб ёзинг.
о л у
 
л
-^%
сЗ4-1 л* —
<->■•*. ? л л
6-топшириқ. Нуқтали ҳарфлар иштирок этган олтита гап тузшн .
Белгилар
Эски ўзбек ёзувида сатр ости ва сатр усти белгилари мавжуд. (й 
ўтган 
дарсларимизда 
харакатлар 
(фатҳа, 
касра, 
замма) 
билал 
танишганимизда, «ташдид» (иккшанган ундош товушни ифода этадигин) 
белгнси устида ҳам тўхталган эднк. Энди қолган белгилар билан танишамнз.
Юқорида сўз юритганимиз, фатҳа, касра, замма ҳам араб сатр 
ости ва сатр усти белгилари таркибига киради, лекин улар фақат қисқа 
унлиларни ифодалаш учун хизмат қиладй. Булардан ташқари, ўқиш, ёзиш ва 
талаффузнинг тўғри бўлишига ёрдам берадиган бошқа белгилар ҳам бор. 
Улар қуйидагилардир.
Сукун (сокин) -  __ белгиси. «Сукун» арабча сўз бўлиб, «танчиш»,
«осойиш», «тўхташ», «ҳаракатсизлик» деган маъноларни ифодалайди. 
Сукун сўздаги бирор бўғнннпнг ундош ҳарф бнлан тугаганпни бнлдирадн ва 
шу бўғиншшг ундош ҳарфи устига қўйилади. Сукун бўгин ёпиқ эканини, 
нкки бўғин орасида унли товуш мавжуд эмаслигинн билдирадн.
1-топшириқ. Мазкур сўзларга сукун ва ташдид белгиларини қўйиб 
кўчиринг.
Сл1с.
^  ^ 1 3 ^
' ^—_у >1*-б
57
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2-топшириқ. Қуйидаги сўзларга сукун белгисини қўйиб эски ўзбек 
ёзувига ўгиринг:
Нусха, хаттот, сайёҳ, мусофир, мукаммал, мумкин, мамлакат, 
муддат, наққош, сирдош, парвоз, пайванд, пахта, тахта, пойтахт, 
порлоқ, рангдор, сарпо, уйгун.
Танвин 
белгиси. 
Ҳаракатлар 
(фатҳа, 
касра, 
замма)нинг 
нунланггирилиши танвин дейилади. Танвин уч хил кўринишда бўлади:
1. Танвин ф а т х а -_(ан)
2. Танвин касра- „ (ин)
«I
3. Танвин замма - _(ун)
Танвиннинг мазкур кўринишпари қўш фатҳа, қуш касра, қўш замма 
деб ҳам юритилади.
Танвин араб тилида келишик белгиларини билдиради. Исмлар (араб 
тилида «исм» сўз туркуми бўлиб, ўз таркибига от, сифат, сон, олмош, 
сифатдош ва масдарларни олади) араб тилида бош келишикда танвин замма 
билан тамомланган бўлади. Замманинг қўшалоқ ҳолда ҳарфлар устига 
ёзилиши «уп» товуш бирикмасини ифодалайди. Лекин ўзбек тилига ки)эиб 
ўрнашган арабча сўзларда танвин замма ўзгартирилиб, сукунлапггирилган 
ҳолда қўлланилади:
Араб тилида
Ўзбек тилида
кита.бун
китоб
Дафтарун
дафтар
Қаламун
цалам
Мударрисун
мударрис
Демак, ўзбек тршида танвин замма истифода этилмайди.
Касра ҳаракатининг қўшалок ёзилишидан танвин касра ҳосил 
бўлади ва у «ин» товуш бирикмасини ифодалайди: 
- кита. бин, 
-
дафтарин. «Ин» товуш бирикмаси билан тугайдиган сўзлар ҳам ўзбек 
тилида учрамайди.
Фатҳа ҳаракатининг қўшалоқ ёзилишидан танвин фатҳа ясалади. 
Танвин фатҳа билан туговчи сўзлар охирида «ан» товуш бирикмаси 
ишлатилади. Узбек тилига араб тилидан ўзлашган анчагина танвин фатҳали 
сўзлар мавжуд. Уларда танвин фатҳа сўз охиридаги алиф устига кўйилади (')
и ,
58
www.ziyouz.com kutubxonasi

---