M. A. Yusupova San’atshunoslik iti direktori, Arxitektura doktori

b a d i i ~ y
shakl yagona yaxlitligi o lg ‘a 
c h iq is h i k o ‘zda
u i a l. ^ j n on ing mustah^ikamligi, chidamliligi uning 
k o n str u k tiv rejasim
ta m in la v ^ j
, 
j f ^ P ^ i n g konstruktiv 
sxemasi nisbatan karkassiz, karkasli va 
qisrnan
karkaslig^ bo4inadi
, 
, a|". ^ s s i z binolar d e h o r n in g asosiy ko'taruvchi vertikal u n su n g
d ^ — d
1
alohida tayanchnlar (ustunlar, to'sinlar), qisman 
karkasli bino 
a
3 
. 
^ v,,orlar va alohida ^tayanchlar b o ‘ lib xizmat qiladi; 
j,
(
ar^a ^ l i
sxemasi 
(yoki t- .ayanchli-bolor tizimi) vertikal 
o 'm a tilg a n
taya 
(us un; а ^ ап va uiarg
3
tEayangan bolor (progon yoki 
r ig e l)la r d a n
tas 
*ar uchun qadim agi davrlarda y og'och , tosh, so ‘ ng 
g 'is h t
1S a 
1
T o ‘sin-bolorli t :iz im asosida orderlar paydo 
b o i g a n . B inolar

---

L lari qanday bajarilishi ash; nS^-ga bogMiq, ular g'ishtli, betonli, temir- 
; ' ° r 
vog‘ochli va hokazolaE^‘ l(io ‘ linadi. Binolarni yakka unsurlardan,
4 
-lc h o v li 
unsurlarning yipsianu aridan (blokli va panelli), shuningdek 
Ф om
(yaxiit) ashyolardan ai# f h mumkin. Karkasli sxemaning maxsus 
'l0n° si J ravoqli tizim h isoeA ta d i. Ravoqning devor bilan birikmasi 
°dlSavlana shakliga (arxivolt) # ‘“ &D‘ladi yoki g‘ isht termasi bilan bog‘ lanib 
3
fl^ i ' Ravoqli tizim devordar #i*irnida mustaqil ishlashi mumkin. Ravoq 
^nlari to'sinlarga antableme:HiP‘rjnpost) yoki ustun orqali tayangan ravoqli 
'T n n a l a m i
(arkada) hosil qilat « R a v o q l i tizimning burchakli tirkagichlari 
k°^n — tayanchlar (kontrfors tPtfmn mustahkamlanadi.
10 
Zamonaviy m e’ morchilikdaaint.ir-betondan karkasli konstruktiv tizim 
qo‘llaniladi.
K a rk a s li-p a n e lli 
b inolaryigV ^ rcm ir-beton karkas (ustun, ngellar, devor 
ttiqligi), temir-beton shift ра^пц^ап, yig'ma zina marshlari va b olm a li 
"onstruksi’y a l a r
— keramzit-beE'Qv;:yoki ko‘ pqatlamli panellardan tuzilgan. 
Devorli panellar yoki karkasgailWtiriladi, yoki ular o ‘ z - o ‘ zini ko‘taruvchi
hisoblanadi (92-rasm). 
. 
.
Industrial binokorlikning a ^ ix rid a n biri binolarning hajmh-fazoviy 
msurlardan tuzilgan, ya’ ni to ‘t ; 1£sitha barcha texnik jihozlardan va pardoz- 
iangan tayyor xonalar payvansi ail~ladi.
92-rasm.
qurilish konstruksiyalari.

---

93-ra.sm.
R om an m e'm orchiligida ravoqli konstruksiyalar.
K o‘taruvchi konstruksiyalar, qaysi ashyolardan tayyorlanganligi bo‘yicha 
tasniflanadi. Y o g ‘ o c h konstruksiyalar o ‘ zining asosida yog‘och karkaslar 
yoki chopilgan bruslardan qurilgan devorlar boiish i mumkin.
Po'latli karkas o ‘ zining ko‘ lamli tizimi bilan inshootlarning qattiqlikva 
chidamliligini ta’ m inlab beradi. K o ‘p qavatli binolarning k o‘ lamli tizimi, 
vertikal va gorizontal sathlaming qatorlaridan tashkil etilgan, turli xildagi 
bog‘ lamalar: ram ali, hovon, sinch va boshqalardan tuzilgan.
Temir-beton karkas ikki xil konstruksiyadan iborat: monolitli — joyida 
opalubkada va y i g ‘ma — zavodda tayyorlangan unsurlardan bajariladi. 
Gohida binolami y ig ‘ma monolitli qilib tiklanadi, bunday hollarda «qattiqlik 
markazi» hisoblangan (zina katagi, lift shaxtasi) monolitli temir-beton 
konstruksiyalarda bajariladi.
Toshli va g‘ishtli imoratlarda qurilish konstruksiyalarning maxsus turi 
ishlab chiqilgan t o q — ravoq hamda gumbaz xilda ishlangan (
93
-rasm).
Temir-betondan foydalanish ravoq va gumbazlami yengillashtirdi. Yupqa 
temir-beton qatlamli konstruksiyalar ishlab chiqildi. Ularning yana boshqa 
xili burma sathli trost tizimi orqali tortilgan va k o‘tarib turgan, vantli qoplamalar tashkil 
etadi (94-rasm).
Turli hollarda b in o konstruksiyalari loyihaning umumiy