M. A. Yusupova San’atshunoslik iti direktori, Arxitektura doktori

Qadimgi Rim
Q adim gi Rim m adaniyatidan oldin etrus m adaniyati ilgari surilgan. 
Etrus m e’m orchiligi (Toskan) qadimgi D unyoning boshqa 0 ‘rta yer dengizi 
viloyatlari, xususan Y unoniston ta ’siri ostida shakllangan. Bizgacha yetib 
kelgan sh ah ar m udofaa devorlari, Etrus ehrom lari, tu rar-jo y uylari, daxma 
vayronalari, turli xildagi tosh ravoqlar, tosh va yog'ochga ishlov berish 
darajasining yuqoriligi haqida m a’lu m o tlar m avjud. E trus ehrom larini 
yog'och va paxsa g'ishtdan qurganlar. Yunonlam ikiga qaraganda ular baland 
p o y su p ad a (p o d iu m ) tu rg an . D a x m a la r ikki tu rd a : g 'o r li va alohida 
joylashgan konika shaklidagi hajm lar b o ‘lgan. T urar-joy uylari t o ‘g ‘ribur- 
chakli, tarxi sim m etriyali, m arkazi tuynukli (kompliviy) to ‘rt qiyali tomlar, 
uyning asosiy xonasi (atrium ) o 'rta sid a hovuz (implyuviy) joylashgan.
E trus orderi, Y unon dorik variantini o ‘z ichiga olgan, ustunlari esa 
tarnovsiz va poy ustunli b o ‘lgan. Etrus zam onaviy T oskanda joylashganligi 
sababli, bu orderni toskanli deb ataganlar.
M .a w . IV asrda rim liklar bu tu n Italiyani bosib oladilar, II asr esa 
butun 0 ‘rta yer dengizi, P ireneydan K ichik Osiyo yerlarigacha ulkan 
davlatni tashkil qildi. Rim davlati bir necha asrlar davom ida respublika 
b o ‘lgan, m .a w . XXXII asrda esa im periya b o ‘ldi.
R espublikali davr (m .a w . V—I asr) vaqti b o ‘yicha qadim gi Yunon 
klassika va ellinistik davrlariga to ‘g‘ri kelgan, m e’m orchilik asarlari rimliklar 
uchun n am u n a b o ‘lib xizm at qilgan. Asilzoda quldorlik respublikasi davrida 
rim liklar Y unon orderi, ayniqsa ionik va korinflikni q o ilash g an .
Q adim gi Rim m arkaziy savdo va jam o a m aydonlari atrofida — rimlik 
forum , xalq yig'inlari, savdo va sud hukm i o ‘tkazilgan — m .a w . II asrga 
kelib tekislikda uchta (K apitoliy, Palatin va K virinal) tep aliklar bilan 
kifoyalangan qurilish shakllandi. K eyinchalik Rim forum iga yana beshta 
(Sezar, Avgust, Vespasian, N erva, Trayana) forum lar q o ‘shildi.
M .a w . II asr yarmiga tegishli peshtoqli akveduklar — rim liklarning suv 
chiqarish u c h u n m uhandislik inshootlari paydo b o ‘ldi. 0 ‘shanda atrium - 
peristil turdagi italiyalik turar-joy uylari batam om shakllandi, etruslar merosi 
bo'lgan atrium — uyning yarmi rasmiy m arkazni tashkil etgan, uning ortida 
peristilli hovli, turi b o ‘yicha yunoncha, uyning shaxsiy qism iga tegishli-

---

rium-ayvonli shahar cheti uy turi — villa m .a w . I asrda shakllangan. 
sba paytda Tabulyarium (Rim dagi arxiv binosi) qurilishida birinchi bor, 
n m orderli 
o ‘zida ikkita shift to ‘shash uslubi arkada: yunon tirgak-bolorli 
etruslardan olingan ravoqli m e’m orlik tizim i q oilan ilg an . M .aw . I asr 
Sezar forumi K orinf orderli jiddiy rejalashtirilgan peristil hovlisi ichkarida