M. A. Yusupova San’atshunoslik iti direktori, Arxitektura doktori

84

---

d)
62-rasm
Turli m e’m oriy in sh o o tla rd a m u ta n o sib lik sxem alari va m utan o sib lik
bogUiqliklari asosida sh a k lla rn in g o ‘xshashligi m iso llari: 
a
— o ‘zaro bog'liqlik 
m utanosibliklaming tu rlari; 
b —
A finadagi, E rex tey o n : tarz , t a r x ; 
d —
M oskva 
K rem lid ag i G ra n o v ita y a p alatasi.
Bu oddiy oich am lar qatorida ulardan hosil b o ‘lgan oMchamlari qadimgi 
rus m e’morchilik tadqiqotchilari to m o n id a n an iq lan g an : kvadrat to m o n - 
laming diagonali «qiyalik novgorod saijini» deb atalm ish juftli qadam ga 
teng, kvadrat tom onlarning diagonali «buyuk qiyalik saijin» deb atalgan 
Bu o ‘lchov tizimi qadim gi rus m e ’m o rch ilik m utanosibliklarida o ‘z 
aksini topdi. Rus quruvchilari ularni q o 'lla b , o ‘zlarin in g qurilm alarida
sar
___
И
in
~ 
~
tirsi к '/
nim sarjin ' / 2
qarich '/„
63-rasm.
R us o'lchovlari: 
a
— rus sarjini, 
b —
«novgorodlik qiyaligi sarjini» 
v a
«buyuk 
qiyalik sarjini», (M .Tosunova b o 'y ich a).
85

---

64-rasm.
«O ltin kesm a» 
rnutan o sib lig in in g grafikli qurilishi, 
(M .T o su n o v a b o 'y ich a ).
Me m o riy
chizm asi.
65-rasm.
«01tinjsma» 
insh o o tlari mutanosibligi
(Kolomenskcaa V ozim eseniye
cheivi).
o ‘lc h a m la r va m utanosibliklarda o dam
q o m a ti o ic h a m i va b o ‘linm alari bilan 
bevosita b o g iag an la r, bu ularga alohida 
h am ohang lik va badiiy ifoda bahsh etgan.
T urli m utanosiblik tizim lari orasida 
«oltin kesm a» 
m uhim o 'rin n i egallaydi, 
a n tik m e ’m orlari u n d a n keng foydalan- 
ganlar. U yg‘onish davrida u «ilohiy m u ta­
nosiblik» hisoblangan (64-rasm ). T adqi- 
q o tc h ila r «oltin kesma» tabiatning k o ‘p- 
g in a m isollarida (barg, daraxt va boshqa
qurilishlari) nam oyon bo'lishini ko‘rsatadilar, shu mutanosiciik n i s b a t i bilan 
insonga em otsional ta ’sir kuchi tushuniladi. «Oltin k esm a^ it u r l i davrning 
k o'pgina m e’m oriy inshootlari m utanosibligini kuzatish micnkin <'65-rasm ).
B ino o ‘lcham lari m utanosibligi, tek to n ik ali, m assbbli V ;a boshqa 
q o n u n iy atlar bilan kelishilgan b o iis h i lozim . D em ak, Em iionida «oltin 
kesma» m utanosibligi inshootning tektonik xususiyatlari b ila iq a lin bog‘liq- 
ligida q o ‘llangan. Ushbu m utanosiblik qonuniyatlarini tektonikasiz qo'llash. 
b u n d a rasm an «oltin kesma» m avjud b o ‘lsa ham , in sh o in in g um um iy 
uyg‘unligi batam om buzilishiga olib keldi (62
-d
rasm).
«O ltin kesma» m utanosibligi ayrim eng zam onaviy m utaosit> lik tiz im 1 
asosida yotadi. Sobiq sovet m e’m ori I.Joltovskiy antik Yunor ston va ltali>'a 
U yg‘onish davrining m e’m oriy yodgorliklari tahlili asosida « o l t in k e s m a 
funksiyasi» nazariyasini keltirib chiqardi (2:5 nisbati). Fraasuz 
m e’m ofl 
Le K orbyuze m utanosiblashtirish m urakkab nazariyasini yaratdi. I3u n a Z - ' 
riyaning ilg‘orligi birinchi navbatda shundaki, unda «oltin kcsma«- abstra»^ 
m atem atik xosiyat odam bilan ham ohanglikda birlashganligidan i b o r a t
d e
ta ’kidlagan (5 6 -a rasm ga qarang).