M. A. Yusupova San’atshunoslik iti direktori, Arxitektura doktori

Sim m etriya va asim m etriya 
eng sodda va aniq kom pozitsion vosita 
hisoblanadi. U b u tu n bir hajm iy-fazoviy kom pozitsiya kabi, shuningdek 
binoning alohida qism lari va m e’m oriy b o 'lak lar qurilishi asosini belgilaydi. 
Sim m etriya va asim m etriya tartiblari m e ’m oriy ansam bllar va tarxlangan 
m ajm ualarni yaratishda ham q o ‘llaniladi.
Sim m etriya 
deb, asos, hajm yoki sathga nisbatan geom etrik markazi 
orqali o ‘tuvchi bir xil unsurlarning teng q a t’iyat qonuniyatlariga asoslangan 
joylanishiga aytiladi. S im m etriyaning vertikal asoslari b inoning sentrik 
kom pozitsiyalarida m avjud (5 0 -a rasm ). S im m etriyaning vertikal sathi 
alohida b inolarda, m ajm ualarda, in teryerlarda m avjud. Bu simmetriya 
k o ‘zguli (зеркальной ) deb ataladi. Vertikal va gorizontal proyeksiyalardagi 
sath sim m etriyalari asosga aylanadi (50
-b
rasm). M urakkab kompozitsiyada 
bunday asoslar bir nechta bo'lishi m um kin, bu holda ular asosiy va ikkinchi 
darajaliga b o 'lin ad i.
Sim m etriya — m e ’m orchilikda kom pozitsion badiiy ifodalilik birligiga 
erishishning m uhim vositasi.
Sim m etriyali 
deb, shaklning n uqta (m arkaz)ga, asosga yoki simmetri- 
yali tekislik sathiga nisbatan bir-biriga o ‘xshash bir xil unsurlarga 
aytiladi.
Sim m etrik uslub kom pozitsiyaning statikasini (jo'shqinligini) 
yara tad i, 
u q a t’iy tan tan av o r bayram onalikni ifodalashga yordam beradi.
Sim m etriyaning turli xillarini m e’m orchilik ziynatining 
m a x su s ja b h ala ri 
naqshli bezakda q o 'lla n a d i. N aqsh ritm ik tak rorlan uv chi rasm , 
uning 
unsurlari sim m etriyalik kom pozitsiyaga asoslangan chiziq, rang va 
b o ‘rtnia 
orqali ifodalanadi (51-rasm ).
N aqshning bir necha tu rlari ikki m anb a — tabiat shakllari va geometrik 
jism lari asosida tarixan vujudga kelgan edi. N aqshning asosiy turlari "
to ‘rli, to ‘g ‘richiziqli (tasm ali) naqshli yo‘l, halqa (aylanali) naqshli kom p°' 
zitsiya, sentrik (rozetka-kulcha) sim m etriyaga asoslangan k o ‘pburchak va
72

---