M. A. Yusupova San’atshunoslik iti direktori, Arxitektura doktori

geometrik 
shakl berish. O ddiy shakl o ‘z h olicha yagonadir. Agar shakl 
ko'pgina 
bir xil u n su rlard an tashkil b o ‘lsa, ular alohida qabul qilinm aydi, 
balki 
yagona shaklga birikadi. M isol tariqasida oddiy kubdan tashkil topgan 
Som oniylar m aqbarasini olish m um kin.
M e’m oriy sh ak llar m a ’lum m azm u n n in g natijasi, ular m a ’lum funksio­
nal, 
b ad iiy -g ‘oyaviy va qurilishning texnik m asalalarini yechishga xizm at 
Qiladi. 
S huning uchun m e ’m oriy kom pozitsiyaning yagonaligini m azm undan 
uiustaqil ab strak t shakl yagonaligi sifatida em as, balki shu m azm unga 
bog'langan k o m pozitsiya yagonaligi sifatida tushu nish lozim.
Murakkab 
bino m ajm uasining yagonaligiga bir-biriga bo ‘ysindirish orqali 
erishiladi: 
bin o n in g asosiy hajm iga (kom pozitsion m arkaz) ikkinchi darajali 
qismlari 
b o 'y sin d irilad i.
71

---

M e ’m o riy -k o m p o z itsio n ijodiyotin in g m urakkab ja ra y o n i shundan 
iboratki, barch a q aram a-qarshi talablarn i, birinchi o 'rin g a m uhim , asosiy 
uy g'unlikning yaxlitligini chiqarish va m aksim al yagonalikka keltirishdir
U y g ‘unlashtirish vositalari.
H ajm iy-fazoviy tizim va tektonika kom pozitsiyasining asosiy umumiy 
kategoriyalari hisoblanadi. K om pozitsiyani to ‘liq uyg‘unlikka keltirish 
ularning qism va b o ‘laklar nisbati uyg'unligini ham da o ‘lchov moyilliginj 
yaratishda unga ancha t o ‘liq estetik ifoda berish u ch u n uyg'unlik vositalari 
hisoblangan ayrim spetsifik kom pozitsion vositalarni qoMlash zarur.
U yg'unlashtirish vositalari shakl yaratish qonuniyatlarini o ‘z ichiga oladi 
Lekin m e ’m o r m e ’m oriy shaklni yaratayotganda va uni qurayotganda shu 
qonuniyatlarga m osligini, un i inson qanday qabul qilishini ham nazarda 
tutishi lozim . Asarning mavjud shakli nisbatlari va uni qabul qilish m e’mor- 
ning ijodiy ishi uchu n k atta aham iyatga ega.
E n d i biz h ajm iy-fazoviy sh ak llarn in g u y g 'u n lik v o sitalarin i ko‘rib 
chiqam iz.