|
V en er a
ehrom i (Yuliy avlodining afsonaviy him oyachisi) qurilgan edi.
Keyingi
im peratorlik davrini (m .a w . 31-yil — e. V asr) uch bosqichga
bo‘lish
m um kin. B irinchi bosqich m e ’m orchiligi (m .a w . 1 asr — e. 1 asr)
imperator
hukm ronligi m ustahkam ligiga xos b o ‘lgan, sodda kom pozitsion
vechimi
bilan ajralgan. N am una sifatida Yunon klassik m e’morchiligi asarlari
x iz m a t
q ild i.
Asosiy yodgorliklar qatorida Avgust forum i bilan M ars U ltor
(qasoschi)
ehrom i turadi. E hrom ning K orinf ustunlari zich interkolum niy
(ustunlar
orasidagi m asofa) 1,5 diam etrli ustun bilan o'rn atilg an . D evor va
shiftlarda
pishgan g‘isht bilan yum shoq ohaktosh deb nom olgan qorish-
masiga
asoslangan, konstruktiv tizim keng tarqalgan. G 'ish t arka va qatlam
shaklida
ishlatilgan, b eton qorishm asi qatlam bilan alm ashinib terilgan, bu
usul katta kengliklarda gum baz va ravoqlarni o ‘rnatishga im kon yaratar
edi. Bino
tashqarisi travertin yoki m arm ar bilan bezalgan, ichkari devorlari
suvalgan va
naqshlangan edi.
Turar-joy uylarining qurilishi ikki xil b o lg a n : shaxsiy d ang‘illam a uylar
(domus) va k o ‘p qavatli kam bag'allar uylari (insul). K o‘psonli dom uslar
Pompeyda saqlanib qolgan. X V III asr qazilm alari vaqtida R im shaharlari
16-rasm.
Pompeydagi interyer devorining bezaklari (m .aw . II—I a.).
29
Pompey, G erkulanum da (m .aw . 79-yil Vezuviy vulqoni kukuni ostida qolgan)
joylashgan atrium prestil uylarida yaxshi saqlangan devoriy rasm lar topilgan
ularda yunon san ’ati t a ’siri ko'rinib turibdi. Uylarning ichkari xonalari de.
vorlaridagi naqshlar to 'rtta bezak usullarida bajarilgan (16-rasm ): rang],
m arm ar va yashm a bezaklariga taqlid (m .a w . II asr — m .a w . 80-yil); xona
hajm ini kattalashtirayotgandek, perspektivada m anzara, mavzuli rangtasvir];
kartinalar (m .aw . 80 — e. 20-yil); devor sathini ajratish va yaqindan ko‘rish
m aqsadida — kandelyabr, girlyanda, gullar va naqshlar, natyurm ort va k o ‘p.
qom atli kom pozitsiyalam i kirgizganlar (e.arafasida); yoyilgan va g'aroyib
m urakkab perspektiv qurilm alar bilan bog'langan naqshlar (e.I asr o ‘rtalari),
M .a w . I asr R im ning M ars m ayd onida qurilgan uch qavatli ravoqli
M arsella teatri — o ‘sha davr teatrlarid an yagona, qism an b o 'lsad a saqlanib
qolgan. Rim teatrlarin in g yunonlarnikidan farqi tepalik qiyaligida emas,
balki maxsus ravoqlar — substruksiyalarda joylashganligidadir. K o‘p qavatli
ravoqli ord er — R im te a tr va am fiteatr tarzlari b u tu n im periya davri mo-
baynida asosiy k om pozitsion turi b o ‘lib qoldi.
Bizning davrgacha ulkan Klavdiy akveduki (suvo‘tkazuvchi) qisman
saqlangan (e. I asr). U ning darvozalari P orta M adjore e. I asr o'rtalarida
keng tarqalgan rustovka (m e’moriy g ‘isht terish yoki devom ing tashqi tom o
nidan dag'al xarsangtosh bilan bezatilishi) va portik qism lari profilirovkasi
(shakllantirish) bilan uyg‘unligi m isolida ko ‘ram iz (17-rasm ). E. 7 0 -9 0 -
yillari qadim gi R im ning (18-rasm ) 56 m ing tom oshabin ga m o ‘ljallangan,
eng k atta — oval tarxli Kolizey am fiteatri qurilgan edi. U ning diametri
188 va 156 m , balandligi 48,5 m. K olizey m e ’m o rch ilik tizim ini marmar
bilan bezatilgan to m o sh ab in larn in g jo y in i ushlab tu ru v ch i uch qavatli
g ‘ish tli-b eto n tiragich lar hosil qiladi.
17-rasm.
Rimdagi Porta Madjore darvozasi (m .aw . I a).
30
18-rasm.
Rimdagi Kolizey am fiteatri (e.70—90-y.).
Galereyaning pastki ikki qavati a n ’anaviy silindrli ravoq, keyin qurilgan
uchinchi qavatida krestsim on ravoqlar q o 'llanilgan , ular ikkita silindrni
to‘qnashishi natijasida paydo b o ‘ldi. O rderli arkadalar tarzd a qavat b o ‘lib
joylashgan: pastda toskan orderi, yuqorida ionik, uchinchi qavatda korinflik.
Devor baland attik — karniz tepasi yakunlangan devor bilan tugatilgan.
Kolizey devorlarining sathi travertin bilan bezalgan, kuch va m ustahkam -
lik taassurotini o 'tkazadi.
Xotira voqealariga bag'ishlab, im perator hukm ining buyukligi va kuch-
qudratini nam oyish etuvchi trium fal ravoqlar h am d a yodgorlik ustunlar
qurilgan. Tit arkasi (e.70—81-yil) yahudiylar q o ‘zg‘olonini bostirilganligi
munosabatiga yodgorlik o 'rn atilg a n , m avzuli boy kom pozitsiya bezatilgan
bilan; Tit tengqurlar va iloh-
lar atrofida aravada Iyerusa-
limdagi S ulaym o n e h ro m i
xarobalaridan y etti sh a m -
donli o ‘ljalarn i k o ‘ta rg a n
legionlar yurishi tasvirlangan.
Tit ravoqli arkasi (19-rasm )
o ‘tish uchun orderli portikni
tashkil etadi, u n d a birinchi
bo‘lib eng boy va q u w a tli
kom pozit yok i m u ra k k a b
Rim orderlarini qo'llaganlar.
K o m p o z it
orderli kapitel
Ionik va K o rin f kapitellari
orderlari uyg'unligini tashkil
etgan. A rk a n in g u m u m iy
0rnPozitsiyasi benuqson va
mutanosiblik uyg‘unligi uni
^ u turdagi inshootlar qatori-
311 ajWib tu r8a n -
I9. rasm,
Rimdagi Tit arkasi (e. , a).
31
H ar bir tarixiy davr ordem i o'zlaricha ta ’riflar, kompozitsiyaning ba ...
m ukam malligiga intiiar edilar. Orderlar haqida bayon etuvchi yagona, a ^
davrda yozilgan, Rim m e’mori Vitruviyning «M e’morlik haqida 10 kitob» trau^
(m .aw . 1 asrning ikkinchi yarmi) hisoblangan. Orderlam i ta ’riflab, V i t ^
ustunning pastki diametriga teng, taxminiy birlik sifatida modulni qo‘llagan'-
O rd e rlar nazariyasi italiyada U yg‘onish davrining m ash h u r m e’mori
Vinoli (1 5 0 7 — 1573) va Palladio (1503—1580) asarlarida keyingi rivoif
topgan. U la r T o sk an , D orik, Ionik, K o rin f kom pozitli orderlam i rnodj
(m ) y o rd a m id a h am m a o ‘lchovlarini aniqlab yozib o ‘tishgan. Vinoi^
m odul u s tu n n in g pastki radiusi yoki d iam etrig a teng, barch a orderlard-
an ta b le m e n t balandligi ustunning bir ch o rak balandligiga teng bo‘lgatlc
T oskan o rd e ri ustun in in g balandligi 14 m , dorik — 16, ionik — 18, Korin'
va k om pozit — 20 m b o ig a n . U stun orasidagi m asofa (interkolumniv
toskan, K o rin f, k o m p ozit orderlarida — 42/ 3 m , dorik — 5 ‘/ 2 m, io n ik -
4 '/2 m. P a lla d io o rd e rlam i qavatli pasti yirikdan yuqoriga qarab anch;
yengil jo y la s h is h ta rtib in i to sk a n d a n k o m p o z itg a c h a o ‘rn a td i. Uning
«m e’m orlik h a q id a to ‘rtta kitob» traktati qadim gi Y unon va qadimgi Rim
m e ’m o rch ilig m m g klassik asarlarida tahlili berilgan, g‘arbiy Yevropa klassik
me m o rch ilik rivojiga katta ta ’sirini o ‘tkazgan. Jiddiy klassik tamoyilla:
P alladionin g o ‘z asarlarida aks etgan. A gar V inola barch a ord erlar uchur.
arka oralig‘idagi kenglik balandlikka nisbatan 1:2 m unosabatini qabul qilgar.
b o ‘lsa, P allad io esa uni toskan orderida 3:5 va kom pozitda 2:5 o ‘zgartirgan
Im p e ra to r davrining ikkinchi bosqichi (e. II asr) Rim imperiyasininj
oltin davri d eb atalgan. Bu davrda D am ashqli m e ’m or A pollodor tomonidac
qadim gi
R i m n i n g
eng yirik m e ’m oriy m ajm uasi qurilgan edi — rimlik
T royan im p e ra to ri forum i — nafaqat o ‘zining o ‘lchovlari va xilma-xil
kom pozitsion yechim i, balki bezak boyligi bilan ham ajralib turgan. Beshnefli
Ulpiy bazilikasi forum i o ‘qqa nisbatan
k o ‘n d a la n g ig a
parallel tortilgan
U lkan 38 m u stu n T royanning zafarli g ‘alabalarini tasvirlovchi uzilmas
b o 'rtm a b e z a k bilan o ‘ralgan.
Yangi tu rd a g i ja m o a binosi sud, savdo m arkazi u chu n
Do'stlaringiz bilan baham: | 
