M. A. Yusupova San’atshunoslik iti direktori, Arxitektura doktori

madaniy 
m arkaz, ellin d avridan tilini, dinini, odat va udum larini saqla- 
oan 
Iskandariya 
shahri b o 'lg an . Im periyaning sharqiy va janubiy viloyatlarida 
bezakli order 
uslublari q o 'lla n ilg a n , ayniqsa ravoqli antab lem en tlar ravoq 
shaklini qaytarib, 
so ‘ng g o rizo n ta l kam arga o ‘tgan.
Xristianlik tarqalishi m u nosabati bilan m e ’m orchilikning yangi qiyofalari 
yodgorliklarda paydo b o 'ld i. B irinchi xristian inshootlari — katakom balar — 
yerosti k o 'p k ilo m e trlik g a le re y a la r, s h a h a r ch e tid a qurilgan. B irinchi 
xristianlar bu y erd a o ‘z safdoshlarini k o 'm ish g an — bun da bibliya (injil) 
mavzulariga rasm lar so lin g an edi. K atak o m b alar R im ni aylanasiga qam al 
qilib olgan. M ozaika s a n ’ati keng su r’atda rivojlanib borgan. Keyinchalik 
shu davr m e ’m o rch ilig id a k o 'p a srlik antik a n ’ana va yangi g 'o y alar va 
shakllar o 'rta sid a keskin kurashi belgilangan, uning negizida quldorlik 
jamiyatining yem irilishi k u tilm o q d a.
Imperator K o n sta n tin davri (m .a w . 306—337-yillar) antik Rim m e’­
morchiligi rivojining so'n ggi bosqichi bo'lgan. M .a w . 330-yilida K onstantin 
poytaxtini K o n stan tin o p o lg a o 'tk az g an .
Xristian d in in i d avlat dini deb ta n olin g an d an so 'n g (е .3 13-yil) xristian 
ehromlari, shakl va n o m i an tik d a n o lingan — bazilika qurilishi jadal 
boshlangan. U la rn in g ta rx i to 'g 'rib u rc h a k li u c h -b e sh nefli b o 'lin m ali 
muhitdan iborat. K o 'ndalangiga galereya «(transept) nefning m ehrob qismini 
kesib o'tadi. M ehrob absidada joylashgan yarim aylana tokchada nim chorak 
doira (konxoy) bezalgan. A triu m oldi u stu n lar bilan o 'ralg an va uning 
markaziga kupel C om ) o 'rn a tilg a n .
B azilik an in g
tashqi m e ’m oriy-bezak ziynati kam tarin bo'lgan, konstruk-
yechimi soddaligi bilan ajralib turgan: devorlari g'isht bilan terilgan, 
° ‘rta nefli shift yo nid ag ilarg a qarag an d a an ch a ko 'tarilg an , devorlarga 
derazalar o 'rn a tilg a n . Q a to r m arm a r u stu n lar o 'rta nefning uzun devorini 
tirab, ravoqlar yoki antablem entga tayanch sifatida xizmat qilgan. Bazilikalar 
bilan birgalikda g u m b az sifatli diniy inshootlar: baptisteriyalar (ch o'qinish 
x°nasi), m aqb aralar (m avzoley) qurilgan. U larning ichki xonalari m ozaika, 
,reskalar bilan bezatilgan.
Rim arxitekturasi ja h o n m e ’m orchilik rivojiga aham iyatli ta ’sir o'tkazgan 
ed>- K o'lam ning kengligida m e ’m oriy m ajm ualar yaxlitligi, jiddiy shakllar 
Wcham ligi, 
ko m pozitsiyalarning o g 'ir soddaligi va yakunlanganligi, tarxning 
E k an lig i, 
ob ra zn in g ifod alanishi — bu b itta buyuk m e ’m oriy davm ing eng 
^uhim belgilar xususiyatidir.
2. Dosmetova
33

---

N A ZO R A T SAVOLLAR1
1. Qadimgi Rim m e’morchilik madaniyatini ta ’riflab bering.
2. Qadimgi Rim m e’morchiligida qanday inshootlar yaratilgan?
3. Akveduk nim a, uning xususiyatlari qanday?
4. Forum nim a, uning xususiyatlarini ta ’riflang.
5. Qadimgi Rim uylarini ta ’riflab bering.
6. Pompey m e’morchiligi qanday bo‘lgan?
7. Rim teatrini ta ’riflab bering.
8. Kolizey m e’m orchilik tizimi nim adan iborat?
9. Kompozit orderi farqini ko‘rsatib bering.
10. «M e’morchilik haqida 10 traktat» muallifi kim?
11. M odulning m e’m orchilikda ahamiyati qanday?
12. Bazilika nim a, uni ta ’riflang.
13. Panteon m e’morchiligi muallifi kim?
14. Katakom ba nima?
15. Bazilika qurilmasi qaysi dinda o ‘z rivojini topgan?
16. Rim m e’morchiligining jahon rivojidagi o ‘rni qanday?