M. A. Hamrayev d. A. Muhamedova d. X. Shodmonqulova

Grafika

21. 
    §. Grafika (grekcha grapho – yozmoq ) tilshunoslikning bir bo`limi bo`lib, unda harflar tarkibi va ularning tovushiy ma`nolari o`rganiladi. Grafika tildagi tovushlarni ko`rsatuvchi shakily vositalar tizimidir.
    

Har bir tovush uchun olingan maxsus shakl harf deyiladi, tovush ko`rsatmaydigan shakl esa
belgi deb ataladi. Harf va belgilarning muayyan tartibda joylashuvi alfavit (alifbo) deyiladi.
Hozirgi o`zbek yozuvi lotin grafikasiga asoslangan bo`lib, unda 30 ta shakl mavjud. Shundan 29 tasi harf va harfiy birikma, bittasi (`) belgisi. Har bir harfning ikki xil ko`rinishi: bosma va yozma ko`rinishlari bo`lib, ularning ikkita turi bor: bosh (katta ) harf va kichik harf.
O`zbek alfavitidagi harf va belgilarning joylashuvi quyidagicha (qavs ichida harfning nomi ko`rsatilgan ).

Aa (a), Bb (be), Dd (de), Ee (e), Ff(fe), Gg (ge), Hh (he), Ii (i), Jj (je), Kk (ke),Ll (le), Mm

(me), Nn (ne), Oo (o), Pp (pe), Qq (qe), Rr (re), Ss (se), Tt (te), Uu (u), Vv (ve ), Xx (xe), Yy
(ye), Zz (ze), O`o` (o`), G`g` (g`e), SHsh (she), CH ch (che ), Ng ng (nge), ( ` ).

O`zbek adabiy tilidagi mavjud bo`lgan 6 ta unli tovush oltita unli harf orqali (a, e, I, o, u, o’), 24 ta undosh tovush 23 ta undosh harf va harfiy birikmalar orqali (b, d, f, g, h, j, k, l, m, n, p, q, r, s, t, v, x, y, z, g’, ch, sh, ng) ko`rsatiladi. O`zbek tilidagi j harfi ikki boshqa-boshqa tovushni:

1) jo‘ja , jajji, jilva kabi so`zlardagi qorishiq portlovchi undoshni va 2) janr, vijdon, jurnal kabi o`zlashma so`zlardagi sirg`aluvchi undoshni bildiradi.
Alfavitdagi harflarning joylashish tartibini yoddan bilish amaliy ahamiyatga ega , chunki turli lug`atlar , turli hujjatlar kataloglari, karto tekalar, ro`yxatlar alfavit tartibida tuzuladi.
O`zbek tili grafikasi alfavitdagi harf va belgilardan tashqari tinish belgilari: nuqta, so`roq va undov belgilari, vergul, qavs, nuqtali vergul, ikki nuqta, ko`p nuqta, tire, qo`shtirnoq, shuningdek, chiziqcha hamda urg`u belgisi kabi vositalarni ham o`z ichiga oladi.