M. A. Hamrayev d. A. Muhamedova d. X. Shodmonqulova

7-§. Bog`lovchisiz qo`shma gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi

Bog`lovchisiz qo`shma gaplarda tinish belgilari quyidagicha ishlatiladi:

1. 
   Bog`lovchisiz qo`shma gap qismlaridan bir paytda yoki ketma-ket ro`y beradigan voqea- hodisalar anglashilsa, ular bir-biridan vergul bilan ajratiladi. Masalan: Siz marg`ilonlik og`aynilarni qipchoqlarga qarshi oyoqlantirmoqchi bo`lasiz, buni ham yaxshi bilamiz... (A.Qodiriy).
   
2. 
   Bog`lovchisiz qo`shma gap qismlari mazmun jihatdan mustaqilroq bo`lsa yoki ular turkibida vergul ishlatilgan bo`lsa, qo`shma gap tarkibidagi qismlar bir-biridan nuqtali vergul bilan ajratilib yoziladi. Masalan: Ishing bo`lmasa kitob o`qi, husnixat ol; sen kulolning qizi emassan... (A.Qodiriy). Yosh chog`ida ... qattiqchilikda o`sdi; uning ba‘zi yarashmagan harakatlari balki o`sha qattiqchilikning ruhga singib qolgan yomon ta‘siridir. (A.Qodiriy).
   
3. 
   Bog`lovchisiz qo`shma gap tarkibidagi ikkinchi gap birinchi gapning biror bo`lagini izohlasa, uning mazmunini to`ldirsa, qismlar orasiga ikki nuqta qo`yiladi. Masalan: Arslonbob yong`oqlariga kelganda shuni aytmoqchiman: bular nihoyatda noyob, zotli yong`oqlar. (J.Abdullaxonov). Xolbek bir narsani endi sezmoqda edi: Avaz bilan Hulkar unga negadir kerak edi. (P.Qodirov).
   
4. 
   Bog`lovchisiz qo`shma gap qismlari bir-biridan tire orqali ajratiladi. Quyidagi holatlarda qo`shma gap qismlari orasiga tire qo`yiladi:
   

1. 
   qo`shma tarkibidagi gaplar mazmunan zid bo`lsa: Kiygan to`ning eskiydi – kiydirganing eskimas. (Maqol).
   
2. 
   birinchi gap ikkinchi gap kesimidan anglashilgan ish-harakatning bajarilish natijasi yoki
   

shartini bildirsa: Qaring bor – baring bor. (Maqol).

3. 
   birinchi gap mazmuni ikkinchi gap mazmuniga o`xshatilsa: Qor yog`di – don yog`di. (Maqol). Vaqting ketdi – baxting ketdi. (Maqol).
   
4. 
   qismlardan tez almashinuvchi voqea-hodisalar anglashilsa: - Hoy, oyimcha, sen yaxshi bo`lding – biz yomon bo`lib qoldikmi hali?... (P.Qodirov). Shu payt oy bulutlar orasidan suzib chiqdi – kamtigi bulutning chetiga urilib, sho`x bir silkinib qo`yganday ko`rindi. (P.Qodirov).