M. A. Hamrayev d. A. Muhamedova d. X. Shodmonqulova

5-§. Bog`lovchisiz qo`shma gap

Qismlarining o`zaro bog`lovchi vositalarsiz birikishidan tuzilgan qo`shma gap bog`lovchisiz qo`shma gap deyiladi. Bunday qo`shma gaplarda predikativ qismlarni mazmun va qurilish jihatdan

bog`lashda ohang yetakchi vazifa bajaradi. Masalan: Tashqarida qor uchqunlanib turar, daraxtlarning shoxlari kumush rangda tovlanib, ko`zni qamashtirardi. (J.Abdullaxonov).
Bog`lovchisiz qo`shma gaplarning qismlari ko`pincha tenglik ohangi orqali bog`lanadi. Masalan: Oldindan salqin shabada esa boshladi, yo`l qishloqning tutzor ko`chasiga kirdi. (Sh.Xolmirzaev). Piyozning po`sti ko`p, yomonning do`sti ko`p. (Maqol). Ba`zan bunday qo`shma gaplarning predikativ qismlari tobelik intonatsiyasi bilan bog`lanishi mumkin. Masalan: Ortiq ham o`zicha quvonib qo`ydi: sintetik o`tovning narhi salkam ikki ming so`m... (P.Qodirov).
Shuning uchun ham tenglik intonatsiyasi orqali tuzilgan bog`lovchisiz qo`shma gap mazmunan bog`langan qo`shma gapga, tobelik intonatsiyasi orqali tuzilgan bog`lovchisiz qo`shma gap ergashgan qo`shma gapga mos keladi. Ammo ba`zi bir bog`lovchisiz qo`shma gap qismlari orasidagi intonatsiya tenglik va tobelik holatidan o`zgacha bo`ladi. Masalan: So`z doriga o`xshaydi, ortiqchasi zarar keltiradi. («Oz-oz o`rganib dono bo`lur»).

6-§. Bog`lovchisiz qo`shma gapning turlari

Bog`lovchisiz qo`shma gap qismlarining qanday shakllanishiga ko`ra, ikki xil bo`ladi:
1. Bir tipdagi qismlardan tashkil topgan bog`lovchisiz qo`shma gap. Bu xil qo`shma gap qismlarining kesimlari bir xil shakllangan bo`ladi: Chin muhabbat husn tanlamas, Husn uchun sevmas vafodor. (Shukrullo).
Bir tipdagi qismlardan tashkil topgan bog`lovchisiz qo`shma gap qismlari orasidagi semantik munosabatlar quyidagicha bo`ladi:

1. 
   Bir paytda sodir bo`ladigan voqea-hodisalar anglashiladi: Motor esa zo`r berib tirillar, mashina silkinar edi. (Ch.Aytmatov). Bunday paytda butun vujudida ajoyib bir safarbarlik sezar, xotirasi, zehni, shuuri bir nuqta atrofida inoq to`planardi. (P.Qodirov).
   
2.