M. A. Hamrayev d. A. Muhamedova d. X. Shodmonqulova

2-§. Ikki bosh bo`lakli gapning tuzilishi

gapdir.
Ikki bosh bo`lakli gap ikki grammatik tarkibi: ega tarkibi va kesim tarkibi mavjud bo`lgan

Ega yoki ega va unga taalluqli so`zlar ega tarkibini tashkil etsa, kesim yoki kesim va unga

taalluqli so`zlar kesim tarkibini tashkil qiladi.
Masalan: Kecha tunda esgan kuchli shamol katta archaning tanasini ikkiga ayirib yubordi.
Buni chizmada quyidagicha tasvirlash mumkin:


Ega tarkibi: Kesim tarkibi:

123

shamol




tunda


archaning

3. §. Bir bosh bo`lakli gaplar

Bir bosh bo`lakli gaplarning tuzilish asosi yo kesim tarkibidan, yo ega tarkibidan tashkil topadi. Kesim yoki kesim tarkibidan tashkil topgan gaplarda ega, ega yoki ega tarkibidan tashkil topgan gaplarda kesim qatnashmaydi va bunday bo`lakka ehtiyoj ham bo`lmaydi. Bunday gaplarda predikativlik bir bo`lak bilan ifodalanadi. Masalan: Oyko`lliklarni yaxshi gaplar bilan yo`ldan qaytarishdi (P. Q.). Bugungi ishni ertaga qo`yma. (Maqol). Yosh bo`lsa ham ko`p narsani boshidan kechirgan. (P.Qodirov). Oqshom chog`i... Vatan bo`ylab qadam - qadamlab Quyosh o`tdi dengizlar, tog`lar ortiga. (Shayxzoda). Aqlni beaqldan o`rgan. (Maqol).

Bir bosh bo`lakli gaplar, bosh bo`lakning qaysi biridan tashkil topishiga ko`ra, ikki guruhga bo`linadi: egasiz gaplar, kesimsiz gaplar.
Egasiz bir bosh bo`lakli gaplar faqat kesim tarkibidan iborat bo`lib, egani topish mumkin yoki mumkin emasligiga ko`ra egasi topiladigan va egasi topilmaydigan gaplarga bo`linadi.
Kesimsiz bir bosh bo`lakli gaplar nominativ (atov) gaplardir.

1.