M. A. Hamrayev d. A. Muhamedova d. X. Shodmonqulova


GAPLARNING TUZILISHIGA KO`RA TURLARI



Download 1,05 Mb.
bet146/274
Sana07.11.2022
Hajmi1,05 Mb.
#861701
1   ...   142   143   144   145   146   147   148   149   ...   274
Bog'liq
M. A. Hamrayev d. A. Muhamedova d. X. Shodmonqulova

GAPLARNING TUZILISHIGA KO`RA TURLARI


Gaplar tuzilish jihatdan ikki guruhga bo`linadi:



  1. Sodda gap bir predikativ birlikdan iborat bo`lib, uning tarkibi ayrim gaplarga bo`linmaydi. Masalan: G`ir-g`ir shabada turli-tuman giyohlarning hidlarini olib keladi. (O.). Oqil va donolar bilan suhbatdosh bo`ling. («Oz-oz o`rganib dono bo`lur»).

  2. Qo`shma gap mazmun va grammatik jihatdan birikkan ikki va undan ortiq predikativ birliklardan tuzilib, uning tarkibi ikki va undan ortiq gaplarga bo`linadi. Masalan: Hali daraxtlar barg chiqarmagan-u, pushti guldastaga o`xshab gullagan bir tup bodom qo`shni hovlining devori osha yashnab turibdi. (P.Q.). Haqiqiy do`stlik suvdek zilol, qalbaki do`stlik – tuz qo`shilgan asal. (Maqol).

1-§. Sodda gap turlari


Sodda gaplar grammatik asosining tarkibiga ko`ra ikkiga bo`linadi: 1) ikki bosh bo`lakli gaplar; 2) bir bosh bo`lakli gaplar.
Grammatik asosi ikki bosh bo`lakdan: ega va kesimdan iborat bo`lgan gaplar ikki bosh bo`lakli gaplar deyiladi. Masalan: Mehnatdan do`st ortar. (Maqol).
Grammatik asosi bir bosh bo`lakdan iborat bo`lgan gaplar bir bosh bo`lakli gap deb yuritiladi. Masalan: Gapni gapir uqqanga, jonni jonga suqqanga. (Maqol).
Sodda gaplar ikkinchi darajali bo`laklarning qatnashishi-qatnashmasligiga ko`ra ikki xid bo`ladi: yig`iq gaplar va yoyiq gaplar.
Bosh bo`laklardangina yoki bir bosh bo`lakdan tashkil topgan gap yig`iq gap, ikkinchi darajali bo`laklar ham ishtirok etgan gap yoyiq gap deyiladi. Masalan: Yomg`ir tindi. Bulutlar hamon qaysarlik bilan quyosh yuzini to`sib turardi. (S.Karomatov). Birinchi gap yig`iq gap bo`lib, faqat bosh bo`laklardan tuzilgan. Ikkinchi gapda bosh bo`laklar (bulutlar – ega, to`sib turardi – kesim)dan tashqari, ikkinchi darajali bo`laklar ham (hamon, qaysarlik bilan - hollar, quyosh - aniqlovchi, yuzini – to`ldiruvchi) qatnashgan. Shuning uchun bu gap yoyiq gapdir.
Bir bosh bo`lakli gaplar ham, ikki bosh bo`lakli gaplar ham zarur bo`laklarning to`la ifodalanishi yoki tushirilishiga ko`ra ikki turga ajratiladi: to`liq gap va to`liqsiz gap. To`liq gaplarda fikrni ifodalash uchun zarur bo`laklarning barchasi qatnashadi, to`liqsiz gaplarda zarur bo`laklarning biri yoki bir qismi tushiriladi.
Masalan: - Ilgari qayerda ishlagan edilar? (To`liq gap). – Dastavval Surxondaryoda, keyin qarshi cho`lida. (O.Y.) (To`liqsiz gap).
Sodda gaplar bo`laklarga ajralish-ajralmasligiga ko`ra ikki xil bo`ladi: bo`laklarga ajraladigan gaplar va bo`laklarga ajralmaydigan gaplar. So`zlar bog`lanmasidan yoki yakka so`zdan tuzilib, gap bo`laklarini aniqlash (ajratish) mumkin bo`lgan gaplar bo`laklarga ajraladigan gaplar deb yuritiladi. Masalan: Mashina darvoza oldida to`xtadi. (O.Y.). Bir so`zdan tashkil topib, tarkibi bo`laklarga ajratilmaydigan gaplar bo`laklarga ajralmaydigan gaplar yoki so`z-gaplar deyiladi. Masalan: - Assalomu alaykum, dada. (P.Q.).

Download 1,05 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   142   143   144   145   146   147   148   149   ...   274




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish