М. Қ. Пардаев, Ш. С. Олтаев, Х. А. Улашев

 
10. Тармоқлараро баланснинг 4-квадрантида нима акс эттирилади? 
А) тармоқлар ўртасидаги ишлаб чиқариш боғланишлари ва пропорцияларини 
Б) барча моддий ишлаб чиқариш тармоқларининг сўнгги маҳсулоти 
кўринади 
В) миллий даромадни ҳарактерлайди, фақат бунда унинг қиймати таркиби 
яъни барча тармоқларда меҳнатга тўланган ҳақ ва соф даромад йиғиндиси 
сифатида қаралади 
Г) *ерда миллий даромаднинг сўнгги тақсимланиши ва фойдаланиши ўз 
аксини топади 
 
 
 
 
 
 
МАВЗУ
-13.ИҚТИСОДИЙ ЎСИШНИ ПРОГНОЗЛАШ. 
Режа: 
13.1. Иқтисодий ўсиш тушунчаси. 

---

183 
13.2. Иқтисодий ўсиш турлари, уларнинг прогнозлаштиришда ишлатилиши. 
13.3. Иқтисодий ўсишни прогнозлаштиришда ишлаб чиқариш функцияси. 
13.4. Экстрополяция усули, корреляцион анализ усули. 
13.5. Макроиқтисодий ўсишни прогнозлаштириш 
13.1. Иқтисодий ўсиш тушунчаси. 
 
Иқтисодий ўсиш тушунчасининг моҳияти ишлаб чиқариш ҳажмининг 
кенгайиши, маҳсулот ишлаб чикариш ҳажмининг ўсиши ва миллий 
даромаднинг кўпайиши билан ифодаланади. Бозор иқтисодиѐти шароитида 
иқтисодий 
ўсиш 
ишлаб 
чиқаришнинг 
ривожланиши 
ва 
функционаллаштириш қонуниятидир. Шу билан бир қаторда бозор 
иқтисосодиѐтида, жамият талабини тўла тўкис кондира оладиган ва ишлаб 
чиқариш кучлари юқори даражада ривожланган, билимлар асосида 
иқтисодиѐтни бошқариш натижасида иқтисодий ўсишга эришиш талаб 
қилинади. Иқтисодиѐтни таҳлил қилиш ва прогнозлаш назарий ва амалий 
жиҳатдан 2 хил бўлади: моддий, омилли ва нархли; миллий даромадни 
истеъмолга ва жамғаришга тақсимланиш нуқтаи назардан. Ишлаб чиқаришни 
бундай ташкил этилиши иқтисодий ўсишга олиб келади, у мамлакат 
иқтисодиѐти даражасида миллий даромадлар кўринишида ѐки якуний ялпи 
маҳсулот кўринишида кўриб чиқиш қулай бўлиб ҳисобланади. Иқтисодий 
даражалариниг умумий сифатидан келиб чиқиб иқтисодий ўсиш 
кўрсатгичлари қуйидагиларга бўлинади
96
: 

у кўрсатгичларни ўзаро боғлиқлигини ва ижтимоий-иқтисодий 
ўсишни кўрсатиб беради; 

корхоналар фаолияти ва тармоқларнинг объектив ва субектив 
фарқини кўрсатиб, уларни бутун хўжалик механизмини бир қисми сифатида 
кўриб чиқади. 
Маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини бир маромда ўсиши ишчи кучи ва 
ишлаб чиқариш жиҳозларига турлича таъсир кўрсатиши мумкин, чунки улар 
ўзаро ўрин босувчи омиллар бўлиб ҳисобланади. Лекин ҳар бир омилнинг 
талаб қилинадигин меъѐрлари мавжудки, ушбу меъѐр бажарилмаганда 
нафақат иқтисодий ўсиш бўлмаслиги, балки умуман ишлаб чиқариш 
жараѐнини тўхташига олиб келиши мумкин. Ушбу боғлиқлик даражасидан ва 
якуний маҳсулот ҳажмининг ўсиш кўрсатгичи орқали, ишлаб чиқаришни 
кенгайиши ва иқтисодий ўсишнинг тури аниқланади. Иқтисодий ўсишда реал 
миллий даромад ошиш суръатлари аҳоли ўсиши суръатларини оширадиган 
миллий иқтисодиѐт ривожланиши назарда тутилади. Бу ўсиш муаммоларини 
ташқи кузатувчи нуқтаи назаридан эмас, мамлакат аҳолиси позициясидан 
туриб кўриб чиқишни тақозо этади.Иқтисодий ўсишни ишлаб чиқариш реал 
ҳажмининг ошиш суръатлари нуқтаи назаридан қараб чиқишда одатда (аниқ 
ва ноаниқ шаклда) иқтисодиѐтда чуқур тузилмавий ва институционал 
ўзгаришлари юз бермаслиги таҳмин қилинади. Ишлаб чиқариш тузилмаси ва 
96
M. Vesal. Economics of development. 2014 Published by: University of London 220-225 p. 

---

184 
институционал муҳит мураккаб ва ўзгармас ҳисобланади. Бундай 
ривожланиш ҳарактери ташқи муҳит билан ўзаро таъсирда балансланган ва 
яхлитлик хусусиятига эга бўлган иқтисодий тизим учун ўзига хос.