М. Қ. Пардаев, Ш. С. Олтаев, Х. А. Улашев

Ўс =
( )
; 
Бу ерда: 
Ўс- реал ялпи ички маҳсулотнинг ўсиш суръати; 
ЯИМ
0
–базис йилидаги реал ялпи ички маҳсулот; 
ЯИМ 
1
–прогноз йилидаги реал ялпи ички маҳсулот; 

Аҳоли жон бошига тўғри келадиган ЯИМ ўсиши қуйидаги формула билан 
аниқланади; 
Аяим =
( )
 
Бу ерда: 
Аяим- аҳоли жон бошига тўғри келадиган ялпи ички маҳсулотнинг ўсиши 
АСо- 
прогноз йилидаги аҳои сони 

ЯИМнинг йиллик ўсиши қуйидаги формула билан аниқланади; 
Йўяим = 
 
Юқоридагилардан қайси кўрсаткич зарурлиги тўгрисида фикрлар юради. Мумкин 
бўлган вариантлар: 
a)
юқори ўсиш суръати; 
b)
нол ҳолидаги ўсиш; 
c)
манфий ўсиш суръати; 
d)
оптимал ўсиш суръати. 
13.3. Иқтисодий ўсишни прогнозлаштиришда ишлаб чиқариш 
функцияси. 
Ишлаб чиқариш функцияси – бу, иқтисодий-математик тенглама 
бўлиб, ишлаб чиқариш ўсиши билан ҳаражат ўсишининг ўртасидаги 
боғлиқликни ифодалайди. Математик ишлаб чиқариш функцияси турли 
хил шаклларда бўлиши мумкин.
Ишлаб чиқариш натижалари чизиқли боғланишга ўхшаган 1 тадан 8 
тагача мураккаб ишлаб чиқариш функциялари бир неча омилларга 
боғланган даражали функциялардир
98
. 
Биргина иқтисодий ўсишнинг омиллари моделлари ишлаб чиқариш 
объектини прогнозлашнинг системасига, унинг ҳажмига боғлиқ бўлган 
динамикасига ва бошқа бирор омилнинг динамикасига асосланган. 
Иқтисодий ўсишга кўп омиллар таъсир этади, шулардан асосийлари: 
таклиф омили, талаб омили ва тақсимот омили. 
98
Барро Р.Дж., Хавьиер Сала-и-Мартин Экономический рост. пер. с англ. – М.: БИНОМ. Лаборатория 
знаний, 2014. – 120-125 с. 

---

186 
Омиллар таъсирига қараб иқтисодий ўсиш моделлари тузилади. 
Уларнинг 2 хил кўриниши мавжуд, яъни 2 омилли ва кўп омилли.
Ишлаб чиқариш функцияси шаклидаги модел: Y=A
0
KL 
иқтисодиѐтда энг кўп тарқалган. 
Иқтисодий ўсишни прогнозлаштириш эконометрик модели қуйидаги 
кўринишда бўлади: 
Y= a
0
X1
21
X2
22 
X3
23
Кўрсаткичлар динамикаси қаторининг ўзгариш тенденциясини излаш 
турли хил вақтинчалик функциялар ѐрдамида ўтказилади. 
Келажакда иқтисодий ривожланиш шароитларини сақлаб қолиш учун 
вақтинчалик функциялар билан ишлаб чиқариш динамикасини 
прогнозлаштиришда 
топилган 
баҳолар 
ѐки 
алоҳида 
омиллар 
экстрополяция қилинади. Экстрополяция моделларини 5 йилдан 7 йилгача 
қўлланилиши кўпроқ фойдали ва яхши натижа беради. Бу усуллар узоқ 
муддатга қўлланилганда аниқлик даражаси камаяди.