Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

Fuqarolik-huquqiy normalarni sharhlash 
va ularning turlari 
 
Fuqarolik-huquqiy  normalarni  qo‘llash  va  sharhlash  to‘g‘risida 
to‘xtalib  shuni  aytish  kerakki,  huquqiy  normalarni  tatbiq  etish  deganda, 
konkret  fuqarolik-huquqiy  munosabatlarni  tegishli  huquq  normasiga 
muvofiq holda tashkil qilinishi va bu munosabat yuzasidan taraflar uchun 
majburiy  kuchga  ega  bo‘lgan  qaror  qabul  qilinishi  tushuniladi.  Fuqarolik 
huquqi  normalarini  qo‘llash  vakolatli  davlat  organlari  tomonidan, 
chunonchi, sud, prokuratura, xo‘jalik sudi va boshqa organlar, shuningdek, 
ba’zi hollarda jamoat tashkilotlari va fuqarolar tomonidan qo‘llaniladi. 
Huquq  normalarini  qo‘llash  mazmunan  ularga  rioya  qilishdan  faqr 
qiladi.  Yuqorida  ko‘rsatilganidek,  faqat  muayyan  vakolatli  organlargina 
tatbiq etishlari mumkin bo‘lsa, huquqiy normalarga rioya qilishga har bir 
shaxs (fuqaro va tashkilot) majburdir. 
Ba’zi  holatlarda  huquq  normasini  tegishli  huquqiy  munosabatga 
qo‘llashda  uning  aniq  mazmunini,  mohiyatini,  ma’nosini  aniqlash 
zaruriyati  vujudga  keladi.  Huquq  normasi  ma’nosini  aniqlash  va 
tushuntirishga qonunni sharhlash, deyiladi. 
Fuqarolik  huquqi  normalarini  sharhlash  sharhlovchi  subyektlar, 
sharhlash usullari, shuningdek, uning hajmiga qarab farqlanadi. 
Normani  sharhlovchi  subyektlar  huquq  normalariga  rasmiy  va 
norasmiy  sharh  beruvchilarga  bo‘linadi.  Rasmiy  sharh  vakolatli  bo‘lgan 
hokimiyat organlari tomonidan berilib, ma’lum darajada majburiy kuchga 
ega  bo‘ladi.  Bunday  sharh  Oliy  Majlis  tomonidan  beriladi.  Ular 
Respublika  doirasida  barcha  fuqarolar  va  tashkilotlar  uchun  majburiy 
                                                           
1
 Мухаммадиев А.А. Фуқаролик кодекси тамойилларининг амал қилиши. Монография. Т.: ТДЮИ, 2007.  

---

42 
 
hisoblanadi.  Shuningdek,  mahalliy  Kengashlar  tomonidan  beriladigan 
sharhlar ham rasmiy ayni paytda majburiy hisoblanadi. 
Rasmiy sharhning turlaridan biri sud sharhlashidir. Ma’lum bir ishni 
hal  qilishda  sud  tomonidan  berilgan  sharh  chiqarilgan  qarorning  qonuniy 
kuchga  kirganidan  so‘ng  mazkur  ish  bo‘yicha  majburiy  hisoblanadi. 
Ammo  kelajakda  shunga  o‘xshash  boshqa  ishni  hal  qilishda,  boshqa 
sudlar,  jumladan,  shu  sudning  o‘zi  ham  avvalgi  ishning  hal  qilinishiga 
qarab  masalani yecha olmaydi. Chunki, umumiy harakterda bo‘lgan ba’zi 
sharhlar  Oliy  sud  Plenumi  tomonidan  beriladi.  “Sudlar  to‘g‘risida”gi 
qonunda  Oliy  sud  Plenumi  rahbariy  tushuntirishlar  berishligi  ko‘rsatildi. 
Shu  tartibda  qabul  qilinadigan  qarorlar  sudlarda  ishlarning  bir  xilda 
ko‘rilishini ta’minlashga qaratilganligi sababli sudlar uchun majburiydir. 
Norasmiy  sharh  deb,  majburiy  kuchga  ega  bo‘lmagan  sharhga, 
masalan,  ilmiy  asarlarda,  darsliklarda,  ma’ruzalarda  beriladi  gan 
sharhlarga  aytiladi.  Bunday  sharhlar  yuridik  kuchga  ega  bo‘lmasa  ham 
qonunning  ma’nosini  aniqlashga  yordam  beradi.  Ular  imloviy,  mantiqiy, 
tizimli va tarixiy sharhlashga bo‘linadi.