Лиши ва ривожланиш тарихи

2.ФСМУ технологияси



(F) – Фикрингизни баён этинг.
(C) – Фикрингиз баёнига бирон сабаб кўрсатинг.
(M) – Кўрсатилган сабабни тушунтирувчи мисол келтиринг.
(U) – Фикрингизни умумлаштиринг.

Бахолаш курсаткичлари ва мезонлари

Бахолаш курсаткичлари ва мезонлари (балларда)	Мунозара иштирокчилари
	Маърузачилар (Ф.И.Ш)
	1	2	3	4
Маърузанинг мазмуни (2,5)
-мавзуга монандлиги (1,5)
-мантикий аниклик (0,5)
-хулосаларни кискалиги (0,5)
Информацион технологиялардан фойдаланганлик (кургазмалик)- (0,9)
Регламент-(0,6)
Жами-4 балл
Такризчи (Ф.И.Ш)
-маърузанинг тавсифи (3,0)
-маърузанинг кучли томонларини аниклаш (1,2)
-маърузанинг заиф томонларини аниклаш (1,2)
Регламент (0,6)
Жами-3,0 балл
Оппонентлар, иштирокчилар (Ф.Ш.И)
Саволлар:
-хар бири учун (0,3)
Кушимча
-хар бири учун (0,3)
Мохияти буйича (0,3)
Жаи-3,0 балл

8-Мавзу. ТУПРОҚЛАРНИНГ ТАРҚАЛИШИ ВА КЛАССИФИКАЦИЯСИ

Режа;

1. 
   Тупроқларнинг тарқалиш қонуниятлари.
   
2. 
   Зоналлик тарқалиш қонунияти.
   
3. 
   Ўзбекистон тупроқларининг географик тарқалиши
   

Ҳозирги вақтда тупроқ-географик районлаштиришда таксономик бирликларнинг қуйидаги системаси қабул қилинган:
• Тупроқ – биоиқлим минтақаси,
• Тупроқ – биоиқлим области
• Тупроқ зонаси,
• Тупроқ зоначаси,
• Биоиқлим фацияси,
• Тупроқ округи,
• Тупроқ райони

Тупроқ географик тарқалиши. Ер юзасида тупроқларнинг географик тарқалиши табиий шароитларнинг ҳудудлар бўйича тарқалишига боғлиқ. «Модомики барча муҳим тупроқ пайдо қилувчилар - деб ѐзади В.В.Оокучаев - уег юзасида кенгликларга унча -мунча параллел равишда чўзилган, пояс ѐки зона шаклида тақсимланар экан, унда тупроқлар ҳам иқлим, ўсимликлар қоплами ва бошқаларга қатъий боғлиқ ҳолда, ер юзасида зоналар бўйича жойлашиши муқаррам У.У. Оокучаев томонидан таърифланган ушбу кенглик - зоналлик консепсия, кейинчалик К.О. Глинка, Л.И. Просалов, И.Р. Герасимов, У.А. Ковда, Н.Н. Розовлар томонидан ривожлантирилди. Ернинг тупроқ қопламида кенглик тупроқ – иқлим пояслар энг катта бирлик сифатида ажратилади.

Тупроқлар систематикаси ҳақида тушунча. Тупроқшуносликда,бошқа фанлардаги каби, систематика тадқиқотлами ташкиллаштиришнинг бошланғич қисми ҳисобланади, қайсики унинг ѐрдамида текшириш объекти
тупроқни илмий ўрганиш амалга оширилади.Тупроқлар систематикаси - бу ер юзида мавжуд бўлган барча тупроқларнинг турли-тумал1лиги ҳақидаги
уламинг диагностик белгиларига а,сосланган ҳар хил гуруҳлари (таксономлари)нинг орасидаги ўзаро алоқаси ва боғлиқлигини кўрсатиб берадиган, ҳамда ўзига хос хусусиятларини таққослаш йўли билан тупроқларнинг ҳар Бир тури ва юқори ранг (даража) даги ҳар қайси таксономини ва у ѐки Бу таксономларнинг умумий хусусиятларини аниқлаш ҳақидаги таълимотдир. Тупроқлар систематикасининг асосий мақсади Уег юзида, шу жумладан, алоҳида мамлакатлар, давлатларда тарқалган тупроқларининг тўлиқ тизими (классификацияси) ни яратишдир.
Тупроқлар систематикаси тарихий-таққослаш ва географик-таққослаш
услубларига, тупроқларнинг эволюсион ривожланиши тамойилларига таянади, унда тупроқшуносликнинг барча бўлимлари маълумотларидан фойдаланилади. Планетамиз тупроқ қоплами умумий тизимида у ѐки бу тупроқнинг таркибини аниқлаш билан бирга, тупроқ систематикаси, ер юзасида тарқалган тупроқлар жуда катта турли-туманлигини англашда муҳим назарий ва амалий аҳамиятга ега.
Тупроқ систематикаси ҳақидаги таълимотга В.В.Докучаев, Н.М.Сибирсев, к.Д.Глипка, Л.л.Прасолов, Е.Н.лванова, А.Н.Розов, В.М.Фридланд, И.П.Герасимов, М.А.Орлов, М.А.Панков, И.Л.Муханова, С.П.Сучков, Б.Халнепесов, В.Абдулханов, С.А. Шувалов, А.М.Расулов,
Т.м.копоЫуева, М.Маҳмудов, В.Г.Попов, к.Насапов, А.Маҳмудов, А.А. Турсунов, М.У.Каримова, Р.Қузиев ва бошқалар катта ҳисса қўшган.
Систематика учта вазифани бажагади: улардан бири - ер юзасида тарқалган тупроқлар орасидаги сифат ва миқдор жиҳатидан фарқларни аниқлаб беради. Ушбу тупроқлар ҳақида имкони борича тўлиқ маълумотларни йиғади ва мавжуд маълумотлар асосида тупроқларнинг мантиқий кетма - кетлиги бўйича рўйхатини шакллантиради, қайсики, уларга асосан тупроқлар номенклатураси рўйхати ва классификацияси тузилади. Демак тупроқлар систематикаси - тупроқларнинг кенгайтирилган аниқловчиси бўлиб, фанда маълум бўлган ҳар бир тупроқнинг мукаммал таърифини бермоғи лозим. Юқорида кўрсатилган вазифалар тупроқлар систематикасида тупроқлар номенклатураси, таксономияси ва диагностикаси асосида ва ѐрдамида ечилади.
Тупроқлар классификацияси (таснифи). ер юзаси тупроқ қоплами,
ўзининг мураккаб тузилислли ва хилма -хиллиги билан характерланади. Тупроқларлари ўрганишда ва расионал фойдаланишда, уларни тўғри аниқлаш яъни классификация қилиш муҳим аҳамиятга эга. Тупроқларни ўхшаш белгилари, келиб чиқиши ва унумдорлиги каби хусусиятларига кўра мвайян группаларга бирлаштиришга тупроқ классификацияси (таснифи) дейилади.
Масалан, лѐссимон қумоқ жинслардаги ўртача қумоқ, ўртача қалинликдаги шўрхоксимон шимолий оч тусли бўз тупроқдаги номлар: бўз
тупроқ (тип), оч тусли (типча), шимолий (фация), шўрхоксимон (авлод),ўртача қалинликдаги (тур), ўртача қумоқ (хил), Лѐссимон қумоқ жинслар (разряд) ни акс эттиради.
Тупроқлар диагностикаси ва ѐндошиш принсплари. Тупроқлар
диагностик кўрсаткичлари.Тупроқлар диагносликаси деганда улами аниқ
қоидаларга мувофиқ систематикада тутган ўмини аниқлаш мақсадида
тавситлвш жараѐни тушунилади.
Тупроқлар диагностикаси всосида қуйидаги тамойиллар ѐтади: 1) профил услуби; 2) комплекс ѐндошув; 3) географик-таққослаш таҳлили; 4) генетик тамойил.
Жуғрофик таққослаш услуби - тупроқ пайдо қилувчи омиллар бир хил
тақдирда бундай шароитда ҳосил бўлган тупроқлар хам ўхшашлигига асосланган. Бунинг асосида тупроқ пайдо қилувчи омиллар ҳақидаги таълимот ѐтади.
Генетик тамойилнинг моҳияти тупроқ систематикаси ва идентификасиясида биринчи навбатда тупроқ пайдо бўлишижараѐни билан боғлиқ бўлган муҳим хусусиятларни ҳисобга олишдан иборат. Ви ерда тупроқ профилининг ривожланиши ва табақаланиши, у ѐки Бу бирикмаларининг тўпланиши ѐки камайиши, тупроқ пайдо қилувчи маҳсулотлари трансформацияси каби моҳиятли генетик кўрсаткичлар кўзда тутилади. Улар тупроқ пайдо бўлиши ва эволюцияси ҳақида фикр юритиш учун ҳақиқий фактлар асосида фикр юритди.