Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov

iqtisodiy 
maqsadlarda 
qo‘llaniladigan 
sug‘urta 
mablag‘lari
– mehnat resurslarini qayta tiklash, muayyan 
sharoitlarda ishlovchi kishilarni qo‘llab-quvvatlash. 
– 
ijtimoiy maqsadlarda qo‘llaniladigan sug‘urta mablag‘lari
– kam ta’minlangan oilalar, tug‘ma nogironlarni ishga joylashtirish, 
o‘qitish va boshqa xarajatlarini qoplash, urush qatnashchilari uchun 
maxsus pensiyalar. 
Turlariga ko‘ra: 
– pensiyalar – nafaqa yoshidagi kishilar uchun har oylik nafaqa 
to‘lovlari; 

---

132 
– nafaqalar – vaqtinchalik mehnatga layoqatsizlik, homiladorlik, 
ishchizlik va kam ta’minlangan oila farzandlari uchun har oylik 
to‘lovlar; 
– bepul va imtiyozli xizmatlar – mehribonlik uylari 
tarbiyalanuvchilari, 
qariyalar 
uylari 
uchun 
moliyalashtirish 
mablag‘lari. 
Funksional yo‘naltirilganligi bo‘yicha: 
– insonlarning hayot faoliyat va sog‘lig‘ini qo‘llab-quvvatlash 
uchun; 
– yosh bolalar uchun mablag‘lar; 
– mehnat qobiliyatini tiklash uchun sarflar. 
Manzilliligiga ko‘ra: 
– davlat sektorida ishlovchi ishchi va xizmatchilarga 
yo‘naltirilgan sug‘urta mablag‘lari; 
– alohida shaxslar uchun yo‘naltirilgan sug‘urta mablag‘lari; 
– harbiy xizmatchilar uchun yo‘naltirilgan sug‘urta mablag‘lari. 
Davlat subsidiyalari o‘z ichiga ishlamaydigan fuqarolar, harbiy 
xizmatchilar, davlat xizmatchilari uchun majburiy ijtimoiy sug‘urta 
fondlariga badallarni (datasiya) kamomadni qoplovchi datasiyalar va 
soliq imtiyozlarni oladi. 
Majburiy ijtimoiy sug‘urta
mablag‘lari pul to‘lovlari ijtimoiy 
xizmatlarni 
moliyalashtirish 
imtiyozli 
yordam 
ko‘rinishida 
ishlatiladi. Ijtimoiy-iqtisodiy ma’noda resurslar hajmi jihatidan 
birinchi o‘rinda pul to‘lovlari turadi. Ular pensiya, nafaqalar 
ko‘rinishida namoyon bo‘ladi. 
Majburiy ijtimoiy sug‘urta fuqarolarning yoshi, ijtimoiy kelib 
chiqishi, yashash joyi, daromadidan qat’i nazar ijtimoiy sug‘urta 
kafolatlarini ma’lum miqdorini olishni ta’minlashga qaratilgan 
(pensiya, nafaqa va xizmat). 
Majburiy ijtimoiy sug‘urtaga mehnat qiluvchi va uning 
oilalarini qarilikda, kasallik hollari, ish qobiliyatini yo‘qotganda, 
onalik va bolalikni muhofaza qilishda moddiy ta’minlovchi davlat 
kafolat tizimi sifatida qaraladi. Majburiy ijtimoiy sug‘urta 
mablag‘lari 
korxonalar, 
muassasalar, 
tashkilotlar 
yollanma 
ishchining maqsadli soliqlari yakka tadbirkorlarning badallari hamda 
davlat subsidiyalari hisobidan shakllantiradi. 

---

133 
Majburiy ijtimoiy sug‘urtadan farqli o‘laroq, ixtiyoriy ijtimoiy 
sug‘urta notijorat sug‘urta faoliyatini muhim bir ko‘rinishi sanaladi 
va u sug‘urta to‘g‘risidagi, notijorat tashkilot to‘g‘risidagi 
qonunchilik bilan boshqariladi va notijorat sug‘urta instituti 
tomonidan amalga oshiriladi.