Lim vazirligi guliston davlat universiteti

Makkajixorichilik. O’zbekistonda XX asrning ikkinchi ikkinchi yarmidan rivojlana boshladi. Respublikaning tuproq-iqlim sharoitiga ko’ra bahorda va ikkinchi marta ekinzorlardan bo’shagan erlarga yozda ekiladi. Uni odatda, don olish va chorva mollariga ozuqa sifatida eqishadi. O’zbekistonda makkajo’xori keng tarqalgan ekin. U barcha viloyatlarda (sug’oriladigan maydonlarda) ekiladi. Ilg’or xo’jaliklarda har gektardan 50-60 tsentner don, 1300-1400 tsentner ko’k poya olinadi. 1998 yilda mamlakatda 140,5 ming tonnadan ko’p makkajo’xori doni yetishtirilgan.
Makkajo’xori bilan birga katta maydonlarda oq jo’xopi (doni va silos hamda ko’k poyasi uchun) ham ekiladi. Oq jo’xori ko’p hollarda Qoraqalpog’iston Respublikasi, Xorazm, Buxoro viloyatlari hamda Markaziy Farg’onaning sho’rxok erlarida ekiladi (20-30 sG’ga don, 650 sG’ga ko’k poya).
Sholikorlik. O’zbekiston g’allachiligida sholikorlik ham muhim o’rin tetadi. Sholi qimmatli oziq-ovqat ekinidir. Garchi O’zbekiston suv resurslari bilan yaxshi ta’minlangan bo’lmasada, uning ayrim daryo qayirlarida sholikorlik yaxshi rivojlangan. Sholi asosan suv ichida o’sadi, etiladi.
Sholi o’simligi sho’rxok tuproqlarni yoqtiradi. Ayni paytda issiqsevar bo’lgan mazkur ekin Amudaryo, Sirdaryo, Surxondaryo va boshqa yirik daryolar qayirlarida yaxshi hosil beradi. U ayniqsa, Amudaryo etaklarida ko’p etishtiriladi. Xorazm viloyatiga respublikamiz sholi ekin maydonlarining va yalpi hosilining 43,2 foizi, Qoraqalpog’iston respublikasiga 37 foizi to’g’ri keladi. Shuningdek, sholi Toshkent, Sirdaryo, Surxondaryo, Andijon, Namangan viloyatlarida ham keng maydonlarda etishtiriladi. Sholining “O’zROS 7-13”, “Qoraqalpo-g’iston” “O’zROS-17”, “Nukus-2”, “Avangard” navlari serhosildir.
2-asosiy savol bayoni: Kartoshka, sabzavot, poliz ekinlari. Respublikaning iqlimi, unumdor tuprog’i, sug’orma dehqonchilik sharoitlari sabzavot, poliz ekinlari va kartoshkadan hosil olishga imkon beradi.
Bu tarmoqda sabzi, piyoz, lavlagi, sholg’om, turp, pomidor, karam, bodring, sarimsoq, baqlajon, qovun, tarvuz, qovoq, bargli sabzavotlar (kashnich, ukrop, petrushka va b.), kartoshka ekiladi.
O’zbekistonda sabzavot va polizchilik qishloq xo’jaligining qadimiy tarmog’idir. Asosiy poliz ekinlari bo’lgan qovun, tarvuz va qovoqning vatani O’rta Osiyo hisoblanadi. Xalq seleksionerlari tomonidan qovun va tarvuzning dunyoga mashhur navlari yaratilgan. Asrlar davomida mamlakat sabzavot va polizchiligida ekinlarning tur tarkibi boyib bordi. Masalan, 19 asrning 2 yarmidan Rossiya orqali pomidor, kartoshka, go’lkaram, chuchuk (bolgar) qalampiri, Xitoydan esa rediska va poliz ekinlarining ayrim turlari kirib keldi va asosiy ekinlar qatoridan joy oldi.
16-jadval. Ayrim qishloq xo’jaligi mahsulotlarini etishtirish (ming t).

Yillar Mahsulotlar	1993	1996	1997	2005	2012 iyun
Don	2142,4	3562,0	3775,6	6401,8	7800,0
Paxta	4234,5	3350,1	3645,0	3500,0	3360,0
Kartoshka	472,4	513,5	691,9	924,2	983,8
Sabzavot	3038,7	2497,4	2384,2	3517,5	1917,2
Poliz ekinlari	622,3	469,7	367,6	615,3	120,9
Meva	560,1	604,8	547,7	949,3	642,8
Uzum	381,0	478,3	511,5		17,6

Izoh:Don va paxtadan tashqari, qolgan mahsulotlar 2012 yil, iyun holatiga.
Ayni paytda O’zbekistonda har yili o’rtacha 5,0-5,5 mln tonna sabzavot va poliz ekinlari etishtiriladi. Jumladan, 2005 yilda respublikamizda 222,7 ming gektarga ushbu tarmoq ekinlari ekilib, 3517,5 ming t sabzavot, 615,3 ming t poliz ekinlari, 924,2 ming t kartoshka yetishtirilgan.
Sabzavot mahsulotlari etishtirishda Toshkent viloyati (716,5 ming t), Samarqand (625,0 ming t) va Andijon viloyatlari (461,7 ming t) etakchi. Qoraqalpog’iston Respublikasi va Navoiy viloyatlariga esa mamlakatda yetishtirilgan sabzavotlarning mos holda 1,4 va 2,4 foizi to’g’ri kelgan (2005 y). Polizchilik Sirdaryo (109,9 ming t) va Jizzax viloyatlarida (107,4 ming t) eng yaxshi rivojlangan. Umuman olganda, O’zbekistonda yetishtirilgan poliz mahsulotlarining 1G’3 qismidan ortiqrog’i Mirzacho’l iqtisodiy rayoniga to’g’ri keladi.
Kartoshka hosili bo’yicha Samarqand viloyati Respublikada 1-o’rinda turadi. 2005 yilda mamlakatda yetishtirilgan kartoshkaning 22,6 foizi (208,7 ming t) mazkur viloyat hissasiga to’g’ri kelgan. Shuningdek, Toshkent (15,5 %), Farg’ona (10,6 %), Surxondaryo viloyatlarida (9,4 %) ham kartoshka nisbatan ko’p ekiladi.