Lim vazirligi guliston davlat universiteti

Agar mamlakatda yiliga 10 mln. tonnadan ko’mir qazib olingan taqdirda ham, Angren ko’mirining zahirasi yana 200 yilga etadi.

Angren qo’ng’ir ko’mir konida 1940-1948 yillardan buyon ochiq va yopiq usullarda ko’mir qazib olinadi. 1961 yilda Angren ko’mir konida er osti gazogeneratorlarida ko’mirni yuqori bosimdagi havo oqimi yordamida energetik gazga aylantiradigan "Erostigaz" stantsiyasi qurilgan.

Mamlakat xalq xo’jaligining ko’mirga bo’lgan ehtiyoji hamisha katta. Biroq, mavjud ko’mir zahiralarining yildan-yilga kamayib ketishi ko’mir qazib olish darajasiga ham salbiy ta’sir ko’rsatmoqda. Masalan, mamlakatda 1990 yilda salkam 6,4 mln. tonna ko’mir qazib olingan bo’lsa, endilikda uning hajmi ikki marta pasayib ketdi.

Angren va Yangi Angren IESlaning to’la ko’mirga o’tkazilishi bilan mamlakatning ko’mirga bo’lgan yillik ehtiyoji 8-9 mln. tonnaga etdi. Bunday ehtiyojni qondirish Boysun tumanida topilgan To’da toshko’mir konini tezroq ishga tushirishni taqozo qiladi.

O’zbekistondagi ikkinchi kon Surxondaryo viloyatining tog’li qismidagi yuqori sifatli Sharg’un toshko’mir konidir. Kon dengiz satnidan 600-800 m. balandlikda yura davri yotqiziqlari orasida joylashgan. Ko’mir qatlamlarining o’rtacha qalinligi 4,5 m, ba’zilarining qalinligi 12,0 m ga etadi. Geolog E. A. Repman tomonidan 1941 yilda topilgan Sharg’un konidan 1958 yildan buyon toshko’mir qazib olinadi.

Uning sifat va issiqlik quvvati Donbass, Kuzbass va Qarag’anda havzalari ko’miridan qolishmaydi. U Angren ko’miriga nisbatan ikki marta ko’p issiqlik beradi. 1963 yilda Sharg’un ko’miri asosida Markaziy Osiyoda birinchi marta briket (g’isht shaklida iskanjalangan) fabrikasi qurildi. Bu fabrika kuniga 160 ming tonna briket tayyorlab berish quvvatiga ega. Shaxtyorlar shahri Sharg’undan kongacha 18 kilometr osma sim yo’li o’tgan. Bu yo’lga o’rnatilgan har bir vagonetka 1 tonna ko’mirga mo’ljallangan. Sutka mobaynida osma yo’l orqali ko’mir shaxtadan briket fabrikasiga 7 ming tonnagacha tashiladi.

Surxondaryoning tog’li Boysun tumanida ham yuqori quvvatli toshko’mir koni ishga tushirilgan. Boysun ko’mir konining aniqlangan zahirasi 28,7 mln t. ga teng. Ko’mir konining yillik ko’mir qazib olish quvvati 500 ming t. 1983 yilda ishga tushirilgan ushbu kondan yiliga 35-50 ming t. ko’mir qazib olinmoqda. Boysun ko’mir koni dengiz sathidan 1246 m. balandlikda joylashgan. Briket-ko’mir kukunini bosim ostida yoki yopishqoq moddaga aralashtirib zoldir shakliga keltirilgan mahsulot. Mamlakatimizda qazib olinayotgan ko’mirning deyarli hammasi (97,4 foiz) qo’ng’ir ko’mir, qolgan qismi toshko’mirdir. Qazib olinayotgan ko’mirning 90-95 foizi ochiq usulda qazib olinadi. Tabiiy gaz sanoati endigina shakllanayotgan yillarda (1961 yil) Angren ko’mir konida erosti gazoenergatorlarida ko’mirni yuqori bosimdagi havo oqimi yordamida gazga aylantiradigan “Erostigaz” stantsiyasi ishga tushirilgan edi. Hozirda undan unumli foydalanib, qo’ng’ir ko’mirning bir qismi er ostida gazga aylantirilmoqda. Shu tariqa ochiq usulda qazib olinadigan ko’mirning ham ahamiyati ortib bormoqda. Ko’mirdan foydalanish: transportda, uy-joylarni isitishda, elektr-energiya ishlab chiqish, sanoat, metallurgiya va kimyo sanoatida.