Lim vazirligi guliston davlat universiteti

Demografik vaziyat. Viloyat aholisi 2710 ming kishi va u bu jihatdan O’zbekistonda birinchi o’rinda turadi. O’tgan asrning so’nggi o’n yilligida aholi sonining o’rtacha yillik ko’payishi 2,15 foizga teng budli. Ammo, bugun mamlakatda bo’lganidek, bu erda ham demografik rivojlanish sur’ati pasayib bormoqda. Masalan, 2000 yilda aholi soni 40 ming kishiga ko’paydi, bu esa 1,50 foizni tashkil qiladi.
Viloyatda umumiy tug’ilish koeffitsienti xar ming aholiga 22,6, o’lim 5,0 va tabiiy ko’payish 17,6 ga teng (2001 i.). Tug’ilish Ishtixon, Ko’shrabod tumanlarida yuqoriroq. Samaqand shaxri va uning aglomeratsiyalariga kiruvchi shaxarchalarda esa u juda past. Samaqand shaxrining o’zida tug’ilish 14,6, o’lim 7,6 promillega barobar.
Aholi sonining o’sishida migratsiyaning roli katta emas. Jumladan, 1997—2000 yillarda shaxar va qishloq joylarning xar biri o’rtacha bir yilda 3,0—3,7 ming kishidan «yutqazgan», ya’ni migratsiya qoldig’i salbiy bo’lgan.
Aholi zichligi o’rtacha 1 km² maydonga 161 kishi; eng katta ko’rsatkich Samaqand qishloq tumani (512), Toyloq (461), Narpay (342) va Pastdargomda (340). Ayni vaqtda tog’oldi va cho’l mintaqalarining aholisi nixoyatda siyrak. Masalan, Ko’shrobod va Nurobod tumanlari viloyat hududining 40 foizini qoplagan holda uning atigi 6,8 foiz axolisini mujassamlashtiradi, holos (zichlik 20 — 40 kishi). Mutloq miqdorda eng ko’p aholi soni Samaqand va Urgut tumanlarida joylashgan.
Jami aholidan atigi 27 foizi shaxar joylarida yashaydi. Shundan 360 mingdan ko’prog’i Samaqandga to’g’ri keladi. Garchi Samaqanddan aholi miqdori bo’yicha Namangan o’tib ketgan bo’lsada, u o’z mavqeiga ko’ra, shubxasiz, O’zbekistonning «ikkinchi» shaxri hisoblanadi.
Kattaqo’rg’on shaxrida 66, Urgutda 50 ming aholi bor. Qolgan shaharlarda (xammasi bo’lib viloyatda 11 shahar va 12 shaxarcha mavjud) axoli soni ko’p emas. Hududiy jihatdan aksariyat shahar va shaxarchalar Samaqand aglomeratsiyasi va Kattaqo’rg’on guruxiga kiradi.
Viloyatda mehnatga layoqatli aholi 1280 mingdan ko’proq, shundan 72 foizi turli sohalarda band. Mehnat bozorida rasman ishsiz maqomida 2000 yilda 4140 kishi kayd etilgan. Xuddi shu yilda 37,3 ming kishi qishloq xo’jaligidan ortiqcha ishchi kuchi sifatida bo’shagan va 52,3 ming kishilik yangi ish o’rinlari yaratilgan. Iqtisodiyotda band bo’lganlarning 10,3 foizi sanoatga, 41,6 foizi qishloq xo’jaligiga, 12,7 foizi ta’lim, madaniyat va fanga to’g’ri keladi.