3.2. Sharqiy Germaniyada sotsializmning tanazzulga Yuz tutushi va Germaniyaning birlashuvi 80-yillarda ikkala nemis davlatlari munosabatlarida yangi xususiyatlar namoyon bo‘la boshladi. GDRdagi rasmiy targ‘ibotda kutilmaganda umumgermaniya motivi faollashdi. “Umumiy madaniy meros” to‘g‘risidagi tez-tez qo‘llana boshlandi, Fridrix 11 va Bismark kabi shaxslar “tiklandi”. Xonekkerning GFRda “demokratik kuchlar” g‘alabasidan keyin Germaniyaning birlashish imkoniyati to‘g‘risidagi bayonoti shov-shuvli bo‘ldi. 1981-yildagi Xonekker va Shmidt uchrashuvida ilk bor Yevropa qit’asida xavfsizlik uchun GFR va GDR ning “umumiy javobgarligi” tushunchasi tilga olindi. Bu qadamlar 80-yillar boshidagi “sovuq urush”ning yana avj olish davrida, ayniqsa, ko‘proq ko‘zga tashlandi. Faqatgina SSSRda hokimiyat tepasiga M.Gorbachyov kelgandan so‘ng Xonekkerning “o‘ziga xos mavqei” OVD bo‘yicha ittifoqchilar harakatlariga moslashib bordi.
Sharqiy Germaniya rahbariyatining yangi yo‘li Bonnda qo‘llab-quvvatlandi. Voqealar rivojini tezlashtirmasdan va o‘z qadamlari to‘g‘risida jar solmasdan G.Kol hukumati GDRni iqtisodiy qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha choralar ko‘rdi. 1983-1984 yillarda umumiy qiymati 1,9 milliard markadan iborat kredit berish to‘g‘risida shartnoma tuzildi. Ikkala hukumatning so‘zsiz (jim) roziligi bilan ikkala mamlakat universitetlari, shahar jamoalari, ijodkor ziyolilar guruhlari o‘rtasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalar o‘rnatildi. 1987-yilda tarixda ilk bor GDR rahbari Bonnga tashrif buyurdi. Uning “ishchi xarakteri”ga qaramasdan, GFR rahbarlari xorijiy davlat rahbarlarini qabul qilishdagi barcha tantanaviy normalarga rioya qilishga harakat qilishdi. Ammo Xonekker hech qanday liberal-islohotchi emas edi. GFR bilan munosabatlarni yumshatishga harakat qilish o‘z hokimiyatini mustahkamlashga bo‘lgan pragmatik intilishdan iborat edi11. GDR hukumatining ichki siyosatida, aksincha konservativ kayfiyatlar kuchaydi. Xonekker va uning atrofidagilarining hokimiyati yaqqol avtoritar xarakterga ega bo‘la boshladi. O‘zgacha fikrlovchilarni qatag‘on bilan yo‘q qilish usullari ko‘proq qo‘llanila boshlandi.
SSSRda qayta qurish boshlanganidan so‘ng GDR rahbariyati Gorbachevning islohoti yo‘lidan borishdan voz kechdi. Bu haqda 1987-yilda “Shtern”ga bergan intervyusida GYASpning asosiy mafkurasi K.Xaker ochiqchasiga shunday dedi:”Agar qo‘shinsiz devoriy bezaklarni almashtirsa, bu siz ham ta’mirni boshlashingiz kerak degani, emas-ku?!”. 60-yillardagi islohot natijalari o‘z kuchini yo‘qota boshladi. Sharqiy Germaniya iqtisodiyoti tez sur’atlar bilan rentabellik va dunyo bozorida raqobatbardoshlik boshladi. Tashqi zayomlarning asosiy qismi G‘arbdan umumiste’mol mollari, oziq-ovqat va shaxsiy foydalanish uchun avtomobil sotib olishga sarflanar edi. 80-yillarning oxirida GDRning barcha fuqarolari “Intershop” (sovet “Berezka” tizimiga o‘xshash) savdo tizimi xizmatlaridan foydalanish huquqini qo‘lga kiritishdi. Faravonlik davlat qarzlarining keskin o‘sib borish hisobidan saqlanib turdi. Agar 1971 yil GDRning g‘arbiy davlatlardan qarzi 3,5 mlrd markidan iborat bo‘lgan bo‘lsa, 1989 yilga kelib u 10 baravar oshdi. Moliyaviy inqiroz xavfi real bo‘lib qoldi. GDR aholisi o‘rtasida APATIYA ijtimoiy IJDITENIYESTVO kayfiyatlari paydo bo‘lishi bilan birga talabchanlik oshishi G‘arb iste’mol standartlariga moslashish kuzatila boshlandi. Barcha muammolarni Germaniyaning qo‘shilishi orqali hal qilish g‘oyasi tobora ommaviylashib bordi.
O‘sib borayotgan ichki siyosat inqirozi Xonekker hukumatini ochiq demogogiya va terrorni qo‘llashga majbur etdi. GDR fuqarolarining G‘arbga qochib o‘tishga urinishlari berahmlik bilan jazolanar edi. “Shtazi” maxsus xizmati keng qamrovli josuslik tizimini yaratdi. GDR aholisi atigi 8,4 mln. kishini tashkil etgani holda davlat xavfsizligi vazirligi shaxsiy tarkibi bu yillarda 100 ming kishidan ortiq bo‘lib, yana shuncha kishi “Shtazi” agentlik tarmog‘iga jalb qilingan edi (shu bilan birga, shuni hisobga olish kerakki, 2 mln. kishidan ortiq BYASp a’zolari ham bor edi). Ammo baribir sotsialistik tuzum tanazzulga uchrayotgan edi. Uning darakchisi 1989-yil kuzidagi Chexoslovakiya bilan ochiq chegara orqali Avstriya va GDRga yo‘nalgan qochoqlar oqimi bo‘ldi.
Muammo yechimi GDRning 40-yilligini nishonlash kunlarida qo‘lga kiritildi. M.Gorbachevning 6-oktabr 1989-yildagi safari sirtdan “do‘stona” vaziyatda o‘tgan bo‘lsada GYASPdagi ichki partiyaviy muxolifotga ishonch bag‘ishladi, 7-8 oktabrda bo‘lib o‘tgan va politsiya bilan to‘qnashuvlarga olib kelgan ommaviy chiqishlar davlat rahbarlarini siyosiy xatolarda ayblashga asos bo‘ldi. 1989-yil 18-oktabrda GYASPning IX plenumida Xonekker egallagan lavozimlaridan chetlashtirildi. Uning o‘rnini Egon Krens egalladi.
Hukumat yuqori eshelonlarida tozalash boshlandi. Ammo GYASPning yangi rahbariyati mamlakat boshqaruvini tezda qo‘ldan bera boshladi. Deyarli har kuni GDRning turli shaharlarida ommaviy mitinglar va namoyoishlarga bo‘lib o‘tirdi. 7-noyabrda Vazirlar Kengashining butun tarkibi Villi Inter rahbarligida iste’foga ketdi. 8-noyabrda esa GYASP Mqning tarkibi tubdan o‘zgartirildi. 13-noyabrda Xalq palatasi Vazirlar Kengashining yangi raisi lavozimiga mashhur partiyaviy muxolifoti GYASPning Drezdendagi okrug qo‘mitasi birinchi kotibi Xans Madrovni sayladi. Madrov tezda GFR bilan “shartnomaviy hamjamiyat” tuzish rejasini ma’lum qildi. Unda bosqichma-bosqich ikkala Germaniya davlatlarining iqtisodiy, valyuta va transport ittifoqini shakllantirish, konferensiya tuzish va kelgusida federatsiya tuzish ko‘zda tutilgan edi. Bu reja G.Kol tomonidan qo‘llab-quvvatlandi.
1989 yil dekabridagi tez ro‘y bergan “Sharqiy Germaniyacha qayta qurish” GYASP siyosiy monopoliyasining barham topishiga olib keldi. 1-dekabrdayoq GDR konstitutsiyasidan partiyaning rahbarlik roli to‘g‘risidagi modda chiqarib tashlandi. Ikkikun o‘tgach GYASP Mq XII plenumi partiya safidan Xonekker rahbarligidagi sobiq yetakchilarni chetlatish to‘g‘risida qaror qabul qildi. 8-dekabrda GYASP Favqulodda syezdida E.Klens ham o‘z vazifasidan ozod qilindi. Syezd partiya rahbari etib sobiq GYASP faollari tomonidan partiya ustavini buzilishi va uning qonuniyligini tergov qiluvchi maxsus guruh rahbari Gregor Gizini sayladi (Bosh kotib lavozimi va siyosiy byuro bekor qilindi). Partiyaning o‘zi Demokratiya sotsializm partiyasi (DSP)ga aylantirildi12.
