1.3. 1948 yildagi Berlin inqirozi va Germaniyaning parchalanishi. 1947-yilning boshidayoq Germaniyaning taraqqiyot yo‘llari to‘g‘risidagi ittifoqchilar o‘rtasidagi siyosiy muzokora boshiberk ko‘chaga kirib qolgani yaqqol bo‘lib qolgan edi. TIVKning Moskvadagi 1947-yil mart-aprelida bo‘lib o‘tgan sessiyasida Sovet delegatsiyasi tayyor mahsulotni reparatsiya (tovon) hisobiga undirishni yana talab qila boshladi. Uning raqiblari tovon-undirishni bas qilish va nemislarga iqtisodiy tizimni tiklashga imkon berishni talab qilishdi. bahs-munozara biror aniq natijaga olib kelmadi. Barcha Germaniya yerlari vakillarining tiklash chora-tadbirlarining yagona strategiyasini ishlab chiqishga qaratilgan yig‘ilishini o‘tkazishga bo‘lgan urinishlar ham zoye ketdi. TIVKning navbatdagi 1947-yil dekabrida Londonda bo‘lib o‘tgan sessiyasi ham mutlaqo natijasi bo‘ldi. Unda hattoki keyingi sessiyani qachon va qayerda o‘tkazish kelishib olinmadi.
Germaniya masalasining keskinlashishi SSSRning tovon undirishiga qattiq turib olishidan tashqari AQShning tashqi siyosati o‘zgarishi bilan ham bog‘liq edi. “Trumen doktrinasi”ning qabul qilinishi va ikkala “buyuk davlatlar” o‘rtasida ochiqchasiga qarama-qarshilik boshlanishi eng avvalo yevropa mamlakatlari taqdiriga ta’sir ko‘rsatdi. AQSH Yevropaga harbiy blok strategiyasi nuqtai nazaridan qaray boshladi. Bu yo‘nalishdagi ilk qadam “Yevropaning tiklanishi va rivojlanishi” (Marshall rejasi) dasturining ishlab chiqilishi bo‘ldi. 1947-yilning iyunida qabul qilingan va 1947-yil iyulida Parij konferensiyasida ko‘rilgan bu xujjat 1948-yil aprelda AQShda qonun kuchga kirdi. avvaliga na Germaniya (butunlay), na uning g‘arbiy mintaqalari iqtisodiy yordam dasturi qatnashishchi sifatida qaralmadi. Vaziyat 1948 -yilda o‘zgardi.
1948-yil yanvarida Bizoniya vazirlar majlisida bu yerlarda iqtisodiy islohotni tayyorlash bo‘yicha bir qator chora-tadbirlarni amalga oshirish to‘g‘risida qaror qabul qilindi. Oliy sud va Markaziy Bank tashkil qilindi. Iqtisodiy kengash va direktoratga birlashtirilgan markaziy boshqarmalarning vazifalari kengaytirildi. Fransiya hukumati bilan kelishuvga erishildi. Tovon to‘lovlar evaziga Fransiyaga Saar viloyatining garovga berilishidan so‘ng Fransiya o‘z okkupatsion zonasining AQSH va Angliya okkupatsion zonasiga qo‘shib olinishiga rozi bo‘ldi. 1948 -yil fevralida Trizoniya tashkil etildi. Saar viloyati ega 1955-yildagi referendum natijalariga ko‘ra 1957-yilda GFR tarkibiga kiritilishiga qadar Fransiya ixtiyorida qoldi.
1948-yilning fevral-iyun oylarida Germaniya masalasi bo‘yicha London konferensiyasi bo‘lib o‘tdiki, unda ilk bor sovet delegatsiyasi ishtirok etmadi, ammo Belgiya, Gollandiya va Lyuksemburg vakillari qatnashgan edilar. Konferensiya yangi Germaniya davlatining konstitutsiyasini ishlab chiqish uchun ta’sis yig‘ilishini chaqirishga qaror qildi. O‘sha davrda AQSH ma’muriyati Marshall rejasini Germaniyaning g‘arbiy okkupatsion zonalariga joriy etish to‘g‘risida qaror qabul qildi. Bu masalaga oid shartnomada ta’kidlanishicha G‘arbiy Germaniya iqtisodiyotining tiklanishi individual erkinlik, erkin idoralar, “sog‘lom iqtisodiy muhit”, mustahkam xorijiy aloqalar va moliyaviy barqarorlikni ta’minlash tamoyillariga asoslangan Yevropa rivojlanish rejasining asosiy qismi edi. Iqtisodiy islohot ustidan AQShning maxsus organlarining nazorat qilishi, nemis bozorida bojxona cheklashlarini bekor qilish, monopoliyaga barham berish siyosatini davom ettirish ta’minlandi. Marshall rejasi amalga oshirila boshlaganining birinchi yilidayoq G‘arbiy Germaniya AQShdan 2,422 mlrd dollar (bu ko‘rsatkich Fransiya va Buyuk Britaniya birgalikda olgan mablag‘iga teng bo‘lib, Italiya olgan mablag‘dan qariyb 3,5 baravar ko‘p) mablag‘ oldi. Ammo Germaniyada ishlab chiqarilgan mahsulotning bir qismi qarz hisobiga AQShga jo‘natila boshlaganligi sababli, oqibatda Germaniya hisobiga AQSH yordamida eng katta qismi emas balki, 10%i (6,7 mlrd.dollar) to‘g‘ri keldi.
Germaniyada iqtisodiy islohotni amalga oshirishning asosiy muammosi “qattiq valyuta”ni yaratish, giperinflyatsiyaning halokatli oqibatlarini bartaraf etishdan iborat bo‘ldi. Iqtisodiy kengashda 1947-yildan beri markazlashgan rejaviy xo‘jalik va monetor siyosat tarafdorlari o‘rtasidagi qizg‘in bahs-munozaralar davom etmoqda edi. Lyudvig Erxard rahbarligidagi bir guruh mutaxassislar qadrsizlangan pulning katta hajmidan qutulishga qaratilgan moliyaviy islohot loyihasini tayyorladi4. Erxardni o‘zining fikricha bunday islohotni amalga oshirish ishlab chiqarishni faol rag‘batlantirish va iste’molchilarning eng nochor qatlamini himoya qilish, iste’molchi bozorini barqarorlashtirish va iste’molchi va ishlab chiqarishni yo‘naltirishga qaratilgan bir qator qo‘shimcha chora-tadbirlar bilan birga yo‘lga qo‘yilishi kerak edi. Avvaliga AQShning ushbu islohotni barcha 1948 yilga kelib 4 ta okkupatsiya zonalarining hammasida o‘tkazish haqiqatdan uzoq edi va ko‘zda tutilgan ishlar faqat Trizoniya doirasida tayyorlana boshlandi.
