Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

Naytishlilar (Tubulidentata) turkumi. Bu turkumga bitta tur, ya`ni Afrika naytishi (Orycteropus afer) kiradi. Tana uzunligi 100-158 sm, dumining uzunligi 45-60 sm va og’irligi 50-70 kg keladi. Uning tumshug’i nay singari uzun bo`ladi, tili ham chuvalchangsimon uzun, tuyoqsimon kuchli tirnog’i bor. Terisi deyari yalang’och, siyrak qattiq qil va junlar bilan qoplangan. Oziq tishlari tsementlashgan o`ziga xos vertikal naylardan iborat, tishlarida emal qavati yo`q, kurak va qoziq tishlari bo`lmaydi. Ular biologik tomondan noto`liq tishlilarga yaqin turadi. Lekin ko`pchilik zoolog olimlar naytishlilarni ko`proq tuyoqlilarga yaqin deb hisoblaydilar. Naytishlilar, asosan Janubiy va Markaziy Afrikada yashaydi. Ular xuddi chimolixo`rlar va yasherlarga o`xshab bir xilda hayot kechiradi, chumolilar va termitlar bilan oziqlanadi. Oldingi oyog’ida 4 ta, orqa oyog’ida 5 ta barmog’i bor. Tunda faol, 3 m gacha uzunlikda in qaziydi. Bir yilda 1 ta bola tug’adi. Go`shti va terisi uchun ovlanadi.
Juft tuyoqlilar (Artiodactyla) turkumi. Bu turkumga yirik va o`rtacha kattalikdagi tuyoqli sutemizuvchilar kiradi. Ularning oyoqlari ko`pchiligida baland bo`lib, tez yugurishga moslashgan. Oyoqlari o`qi kuchli rivojlangan bo`lib, 3,4-nchi barmoqlari o`rtasidan o`tadi. 2,5-nchi barmoqlari kuchsiz rivojlangan, 1-nchi barmog’i reduktsiyaga uchragan. Oyoqlarining sagital qismidan bukilishi va yozilishi tufayli harakat qiladi. O`mrov suyaklari yo`q. Barmoq falangalari shox tuyoq bilan qoplangan. O`simlikxo`r, ayrim turlari (to`ng’iz) hammaxo`r. Bir qancha turlari (echki, qo`y, sigir) xonakilashtirilgan.
Juft tuyoqlilar turkumiga 250 ga yaqin tur kiradi, MDHda 22 ta turi, shu jumladan, O`zbekistonda 9 ta turi uchraydi. Ko`pchilik yovvoyi turlarining soni kamayib ketgan. Juft tuyoqlilardan xongul, jayron, morxo`r, Ustyurt qo`yi, Buxoro qo`yi, Qizilqum arxari O`zbekiston «Qizil kitob»iga kiritilgan. Juft tuyoqlilar turkumi vakillari yer yuzida keng tarqalgan. Avstraliya va Yangi Zelandiyaga ham introduktsiya qilingan.
Juft tuyoqlilar turkumi kavsh qaytarmaydiganlar (Nonruminantia) va kavsh qaytaruvchilar (Ruminantia) kenja turkumlariga bo`linadi (227-rasm).