Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

Q

158-rasm. Qushlarning havo xaltachalari sxemasi (qorin tomonidan ko`rinishi): 1-traxeya, 2-o`pka, 3-bo`yin havo xaltachasi, 4-o`mrovaro havo xaltachasi, 5-8-o`mrovaro havo xaltachasi o`simtalari, 9-ko`krak oldi havo xaltachasi, 10-ko`krak orti havo xaltachasi, 11-qorin havo xaltasi.
on aylanish sistemasi. Qushlar qon aylanish sistemasining asosiy xarakterli xususiyatiga, avvalo, ular yuragining nisbatan katta va to`rt kamerali bo`lishi, ya`ni 2 ta yurak bo`lmasi va 2 ta yurak qorinchasining borligi, yurakning chap yarmida arteriya qoni va o`ng yarmida vena qoni bo`lishidir. Qushlar qon aylanish sistemasining sudralib yuruvchilar qon aylanish sistemasidan asosiy farqi, ularning arteriya qoni hech qachon vena qoni bilan aralashmaydi. Chap yurak qorinchasidan faqat bitta o`ng aorta yoyi chiqadi. Qushlarda ham ikkita, ya`ni katta va kichik qon aylanish doiralari bor. Chap yurak qorinchasidan bosh-lanadigan katta qon aylanish doirasidan arterial qon arteriyalar orqali butun gavdaga tarqaladi va u yerda venoz qonga aylanib, venalar orqali o`ng yurak bo`lmasiga tushadi (159-A-rasm).
Bu quyidagicha boradi, ya`ni arterial qonli chap yurak qorinchasidan aorta o`ng yoyi chiqqan zahoti undan bir juft nomsiz arteriyalar ajraladi. So`ngra aorta o`ng tomonga egilib, umurtqa pog’onasiga yetgach dum tomonga orqa aorta nomi bilan yo`naladi va undan ichki organlarga arteriyalar chiqadi. Dumg’aza bo`limida orqa aorta yirik-yirik juft son va quymich arteriyalarini hosil qiladi va kichikroq dum arteriyasi shaklida davom etadi. Nomsiz arteriyalar bo`yinning yon tomonlariga yetgach, umumiy uyqu, o`mrov osti va ko`krak arteriyalariga bo`linadi. Yurakning o`ng qorinchasidan umumiy o`pka arteriyasining tomiri chiqib, chap va o`ng o`pkalarga venoz qon olib boruvchi ikkita o`pka arteriyalariga tarmoqlanadi.
Gavdaning oldingi tomonidan kelgan venoz qon oldingi yo`g’on yoki ustki kovak vena deb, ataluvchi qon tomirlarda yig’ilib, o`ng yurak bo`lmasiga quyiladi (159-B-rasm).
Oldingi kovak venalar uchta asosiy qon tomirlarining, ya`ni boshdan qon olib keluvchi oldingi kardinal venalar, qanotlardan qon olib keluvchi o`mrov osti venalari va katta ko`krak muskullaridan qon olib keluvchi ko`krak venalarining qo`shilishidan vujudga keladi.