Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

Muskullari. Uchadigan barcha qushlar tanasidagi eng yirik muskullar - juft katta ko`krak muskullari hisoblanadi. Ularning og’irligi barcha qolgan muskullar og’irligining 20-25% ni tashkil qiladi. Ko`krak muskullarining asosiy vazifasi qush qanotlarini tushirishdan iborat. Qanotlarini ko`k-rakning katta suyaklari ostida joylashgan, uncha katta bo`lmagan o`mrovosti muskullari ko`taradi. Qovurg’alarga qovurg’alar orasida joylashgan muskullar birikadi, bu muskullar qushlar nafas olganda ular ko`krak kafasi hajmini o`zgartirishini ta`minlaydi. Qushlarning bo`yin muskullari ularning boshini harakatlantirishda, ya`ni bo`ynini yon tomonga burish, yuqoriga ko`tarish va pastga tu-shirishda qatnashadi. Dasht va cho`llarda yashaydigan qushlarning oyoq muskullari kuchli rivojlangan bo`ladi, chunki ular ko`p yuradi va yuguradi (tuyaqushlar, tuvaloqlar). Qushlarning muskulaturasi juda ham tez qisqaradi va uzoq ishlash qobiliyatiga ega. Mayda qushlarda (kolibrilar va chittaklar) yuragi minutiga 500 dan 1260 tagacha uradi, nafas olish ritmi ham juda yuqori, ya`ni minutiga 600 martagacha boradi. Kolibrilar minutiga 3000-4800 marta qanot qoqib, 900 km masofani to`xtamasdan soatiga 40 km tezlikda uchib o`tadi.





154-rasm. Qushlar barmoqlarining xilma-xilligi: 1-2 - suvda suzuvchi qushlarniki (1 -o`rdakniki,
2-qashqaldoqniki), 3-4 - botqoq-o`tloq qushlarniki (3 - g’ozqanjirniki, 4 - katta baliqchiniki), 5-7 - daraxt-butalarda ovqat topib oziqlanadigan qushlarniki (5 – katta chittakniki, 6 - qizilishtonniki,
7 - qurlarniki - qishda va yozda), 8 – cho`l va sahroda yashovchi qushlarniki - suv buldurug’i - sajdaniki (ustidan, ostidan va yonidan ko`rinishi), 9 - qorli joylarda yashovchi qushlarniki - oq qurniki, 10-11 - yirtqich qushlarniki (10 - sorniki,11 - skopaniki).


Qushlarning orqa oyoq muskullari murakkab tuzilgan. Ba`zi qushlarda orqa oyoqlaridagi aylana muskullarining ahamiyati katta. U chanoqdan boshlanib, son bo`ylab cho`ziladi, keyin tasma shaklida tizza ustidan o`tib, barmoqlarini eguvchi muskullar bilan qo`shiladi. Qush shoxga qo`nganda tizzasini egadi, bunda aylana muskul tortiladi va shoxni yana ham mahkamroq qisadi. Qush qancha past qo`nsa, aylana muskullar shuncha ko`proq tortiladi va shoxni shuncha mahkam qisadi.