Личинка хордалилар (Urochordata) ¸ки šобиšлилар (Tunicata) кенжа типи

Ayirish organlari. Qushlarning ayirish organlari sudralib yuruvchilarning ayirish organlariga o`xshash. Qushlarning embrionlarida bir juft tana buyrak bo`lib, voyaga yetgan qushlarda bir juft chanoq buyragi, ya`ni metanefros buyrak bo`ladi (162-rasm, A, B).



B

162-rasm. Kaptarning siydik-tanosil sistemasi: A-erkaginiki, B-urg’ochisiniki: 1-buyragi,
2-siydik yo`li, 3-kloaka bo`shlig’i, 4-buyrak usti bezi, 5-urug’don, 6-urug’don ortig’i, 7-urug’ yo`li, 8-urug’ pufagi, 9-tuxumdon, 10–chap tuxum yo`li, 11-tuxum yo`li voronkasi, 12-reduktsiyalangan o`ng tuxum yo`lining qoldig’i, 13-to`g’ri ichagi, 14-siydik teshigi, 15-jinsiy teshigi.


Qushlarning buyraklari uchta pallaga bo`lingan uzunchoq yassi tanachadan iborat bo`lib, chanoqning ustki devori ostida joylashgan. Har qaysi buyrakdan kloakaning o`rta bo`limiga ochiladigan siydik yo`li boshlanadi. Sarg’imtir mayda juft tanachalar shaklidagi buyrak usti bezlari buyrak oldingi uchining yaqiniga joylashgan bo`ladi. Qushlar buyragining hajmi sudralib yuruvchilarning ba`zan esa sutemizuvchilarning buyragidan ham katta bo`ladi. Masalan: chug’urchuqlar (mayna) buyragining og’irligi tana og’irligining 1,2% ni tashkil qiladi. Keraksiz mahsulotlarning parchalanishi buyraklarda sodir bo`ladi. Ularda hosil bo`lgan siydik ikkita siydik yo`li orqali kloakaga o`tib undagi chiqindilar bilan birga tashqariga chiqib ketadi. Qushlarda siydik pufagi yo`q. Shu sababli qushlarning sudralib yuruvchilardagiga o`xshash siydik kislotasidan iborat bo`lgan bo`tqasimon siydigi organizmda tutilib turmaydi. Siydik kislota oqsil almashinuvining asosiy mahsuli hisoblanadi. Siydik kislota uncha zaharli bo`lmaganligi tufayli aynan metabolizmning shu mahsuloti tuxum sistemasida uzoq muddat saqlanishi mumkin. Shunday qilib, qushlar, baliqlar, amfibiyalar va sutemizuvchilardagi singari yopiq sistemasida mochevina emas, balki siydik kislota hosil qiluvchi almashinish tipiga ega. Siydik orqali qushlardan ko`p suv chiqib ketmaydi, balki kloakaga tushgan siydikning bir qismi yana qaytadan organizmga so`riladi. Ko`pgina qushlar, jumladan, yirtqich qushlar va ayrim chumchuqsimonlar umuman suv ichmaydi.