Қўлёзма ҳуқуқида (575. 16)

1.2-жадвал
Иқтисодиётда таркибий ўзгаришларни баҳолаш кўрсаткичлари тизими⁴⁹

№	Кўрсаткичлар	Хусусиятлари
1	Таркибий ўзгаришлар индекси^50	(I) – индекс ёрдамида бир неча ёки бир-бири билан ўзаро бевосита боғлиқ бўлган иқтисодий кўрсаткичлар динамикасининг қиёсий таҳлилини аниқлайди. бунда, dit – t даврда тўпламнинг i қисмдаги улуши; di0 – базис даврида тўпламнинг i қисмини ифодаловчи улуши.
2	Таркибий ўзгаришлар тезлиги^51	(V) – таркибий ўзгаришларнинг бўлаётган давр муддати ҳисобланади ҳамда у таркибий кўрсаткич нисбати бир йилда ёки кўп йилларда ўзгаришини кўрсатади. бунда, I – таркибий ўзгаришлар индекси; T – таркибий ўзгаришлар ўтиш вақти.
3	Таркибий ўзгаришлар жадаллиги^52	(E) – у иқтисодий субъектлар манфаатлари мажмуи ўзаро боғлиқлиги ва вақт ичида уларнинг ўзгаришни ифодалайди. бунда, M – таркибий ўзгариш «мутлақ» қиймати; V – таркибий ўзгариш тезлиги.
4	Таркибий ўзгаришлар йўналиши^53 N	(N) – тараққиёт йўналиши бўлиб, ишоралари (+) ва (-) бунда, N=1 ва унга тўлиқ қарама-қарши N=-1 бошқа барча таркибий ўзгаришлар йўналиши мана шу икки кўрсаткич орасида жойлашади, лоқайд ўзгаришлар учун N=0 деб қабул қилинади.
5	Таркибий ўзгаришлар сифати^54 К= | I | х N	(К) – ижтимоий-иқтисодий тараққиёт йўналишини ифодаловчи кўрсаткич бщлиб, математик жиҳатдан сифат иқтисодий таркибда белгиланган ўзгаришлар мажмуида маълум йўналишли (тараққий ёки инқирозий) таркибий ўзгаришлар индексига тенг бўлади. бунда, |I| – маълум йўналишли таркибий ўзгаришлар индексининг модул ичида; N – иқтисодиётда таркибий ўзгаришлар йўналиши.
6	Алмаштириш нормаси	(АН) – мезони вилоят иқтисодиётининг «умумий панорамасини» кўришга, маълум бир иқтисодий сиёсатни қўллашда, инвестиция киритиладиган фойдали инновацион тармоқларни ва соҳаларни аниқлашга имкон беради

(1.6)
бунда, - жорий йилдаги асосий фондларнинг қиймати, млн.сўм;
- ўтган йилдаги асосий фондларнинг қиймати, млн.сўм;
- жорий йилдаги меҳнат харажатлари, млн.сўм;
– ўтган йилдаги меҳнат харажатлари, млн.сўм;
– дан Т давргача алмаштириш нормаси.

Агар алмаштириш нормаси АН>1 бўлса, тармоқда асосий фондларни меҳнат ресурсларига алмаштириш самарали ҳисобланади, АН<1 бўлса, меҳнат ресурсларни асосий фондларга алмаштириш самарали ҳисобланади, АН=1 бўлса, ресурсларни алмаштириш аҳамиятсиз ҳисобланади. АН бирга қанчалик яқин бўлса тармоқда ресурсларни алмаштиришнинг таъсирчанлиги шунчалик кам бўлади. Алмаштириш нормаси кўрсаткичи таркибий ўзгаришлар сиёсатини амалга оширишда сарфланадиган ресурс турларини танлашда қўлланилади. Минтақадаги қайси тармоқларида самарадорликни ошириш учун асосий капиталга инвестициялар талаб қилинишини аниқлайди ва маблағларни қайси тармоққа йўналтириш мақсадга мувофиқлигини кўрсатади.

Юқорида келтирилган таркибий ўзгаришларни баҳолаш усуллари, таклиф этилган кўрсаткич ва коэфицентларни тадқиқот обеъктида қўллашни ўрганиш мақсадида Тошкент шаҳри иқтисодиётининг ҳолати, вилоятдаги таркибий ўзгаришларнинг динамикаси, уларга омилларнинг таъсири ва иқтисодиёт таркибининг ўзига хос хусусиятларини ўрганиш керак бўлади.