Лекция (2 саат) Тема: Физикалық тәреплердиң дәраматларынан (табысларынан) алынатуғын салық

Физикалық тәреплердиң жәми жыллық дәраматларының қурамы.
Физикалық тәреплердиң жәми жыллық дәраматына салық төлеўши алыўы лазым болған (алған) яки мутқа алған пул ямаса басқа қаржылар киреди.
Буларға:
1.Мийнетке ҳақы төлеў формасында алынатуғын дәраматлар (172-статья);
2.Физикалық тәреплердиң мүлк дәраматлары (176-статья);
3.Физикалық тәреплердиң материаллық мәпи тәризиндеги дәраматлары (177-статья);
4.Басқа дәраматлар (178-статья).
Мийнетке ҳақы төлеў формасында алынатуғын дәраматларға физикалық тәреплердиң мийнет шәртнамасы бойынша орынлаған жумысларынан ҳәм пуқаралық-ҳуқыйқый шәртнамалар бойынша алатуғын дәраматлары киреди.
Физикалық тәреплердиң мүлк дәраматларына пайызлар, дивидентлер, меншикти ижараға бериўден алынған дәраматлар, физикалық тәреплерге тийисли болған меншикти сатыўдан алынған дәраматлар ҳәм усаған уқсас нызамшылықта көзде тутылған дәраматлар киреди. Материаллық мәп тәризиндеги дәраматлар қатарына юридикалық тәрептен физикалық тәрептиң мәпин гөзлеп, товарлар (жумыслар, хызметлер) ҳақын, меншиклик ҳуқықларын төлеў киреди.
Физикалық тәреплердиң басқа да дәраматлары қатарына мәмлекеттиң социаллық қамсызландырыў бойынша напақалары, жумыссызлық напақалары, социаллық напақалар ҳәм пенсиялар; стипендиялар; алиментлер, пул сыйлықлары; утыслар; грантлар; жамғарып барылатуғын мәжбүрий пенсия взнослары, олар бойынша алынған пайызлар ҳәм басқа дәраматлар киреди.


3.Физикалық тәреплерден алынатуғын дәрамат салығының ставкалары ҳәм жеңилликлер.
Физикалық тәреплерден алынатуғын дәрамат салығы көп ғана еллердеги сыяқлы Өзбекстанда да прогрессив салық есапланады. Усы салық ставкалары Өзбекстан Республикасы Президенти қарары менен белгиленеди ҳәм орнатылған тәртипте мәмлекетлик салық мекемелери хызметкерлери тәрепинен физикалық тәреплерге билдириледи. Ҳәр жылға белгиленген ставкалар Министрлер Кабинети тәрепинен ямаса Өзбекстан Республикасы Президенти қарары менен қайтадан көрип шығылыўы мүмкин.
Өзбекстан Республикасының салық нызамшылығына муўапық физикалық тәреплерден алынатуғын дәрамат салығы ставкалары төмендеги топарларға бөлинеди:

• 
  Физикалық тәреплердиң ис ҳақы, сыйлықлар ҳәм басқа да дәраматларына салынатуғын дифференциалланған прогрессив салық ставкалары;
  
• 
  Физикалық тәреплердиң дивидент ҳәм пайыз түринде алатуғын дәраматларының салық ставкасы;
  
• 
  Резидент емес физикалық тәреплердиң дәраматларына төлеў дерегинде салынатуғын салық ставкалары;
  
• 
  Жеңиллетилген салық ставкалары.
  

Салық нызамшылығына сәйкес 1998-жылдан Республикамызда физикалық тәреплердиң ис ҳақылары, сыйлық пуллары ҳәм басқа дәраматларының салық ставкасы 15,25,35,40,45 пайыз, яғный 5 бағанали етип белгиленген еди. 2000-жылдан болса 3 бағанали 12,25,30 пайызды, 2002-жылдан 13,23,33 пайызды 2008-жылдан болса 13,18,25 пайыз етип белгиленген еди. 2010-жылдан физикалық тәреплердиң ис ҳақылары, сыйлық пуллары ҳәм басқада дәраматларының салық ставкасы, төмендеги кесте мағлыўматлары тийкарында есапланады. (3.01-кесте)
Салық салыў мақсетлери ушын ең кем ис ҳақының муғдары жыл басынан өсип барыўшы жуўмақ тәризинде есапланады.