Landshaftshunoslik asoslari

11.2 LANDShAFTNING AYRIM VA AJOYIB OB’YeKTLARINI 
MUHOFAZA QILISh. 
O‗zbekistonda xozircha Turkiston tog‗ tizmasining shimoliy yonbag‗irlarida 
joylashgan Zomin xalq bog‗i (1977 y) mavjud. Bu xalq bog‗i insonning dam olishi 
uchun qulay sharoit yaratilishidan tashqari, tog‗ landshafti va u yerdagi 
archazorlar, o‗tloqlar, hayvonlar tabiatning ajoyib ob‘ektlari muhofazaga olingan. 
Landshaftlarni muhofaza qilishda 
zakazniklar 
(buyurtmalar) ham ishtirok 
etadi. Buyurtmalar hududida tabiat komponentlarining bir qismi (o‗simlik, hayvon, 
parranda yoki tabiatning ajoyib qismi boshqalar) qo‗riqlanadi. Buyurtmalar doimiy 
va vaqtli bo‗ladi. Buyurtmalarni asosiy vazifasi noyob hayvon, parranda yoki 
o‗simlik turini, yoki ajoyib tabiatli joylarni yo‗q bo‗lib ketishidan asraydi, hayvon 
va o‗simliklarni ko‗payishi uchun sharoit yaratadi. 
Landshaftning ajoyib, diqqatga sazovor elementlarini saqlab qolishda tabiat 
yodgorliklarining ahamiyati juda katta. Ilmiy, madaniy va tarixiy jihatdan 
qimmatli, ajoyib, noyob tabiat ob‘ektlarini muhofaza qilib, saqlab qolish uchun 
ancha katta maydonni egallovchi qo‗riqxonalar, zakazniklar barpo etish shart emas. 
Ularni maydoni juda kichik bo‗lgan «tabiat yodgorliklari» sifatida saqlab qolib, 
muhofaza qilish mumkin. Bu birinchidan tez amalga oshiriladi, ikkinchidan kichik 
joy bo‗lganligidan katta mablag‗ sarflashni talab etmaydi. 
Tabiat yodgorliklari deganda g‗orlar, karstlar, sharsharalar, ajoyib buloqlar, 
daralar, tanglik joylar, ayrim noyob va qimmatli daraxtlar, toshqotgan hayvonlar, 
tarixiy obidalar va boshqa tabiatning ajoyib obidalari tushuniladi. 
Tabiat yodgorliklari hususiyatlariga qarab geoglogik, paleontologik, 
landshaft, arxeologik va botanik kabilarga bo‗linishi mumkin. 
Geologik yodgorliklarga tabiatda ochilib qolgan tog‗ jinslari, karstlar, 
geyzerlar, issiq suvli mineral buloqlar, g‗orlar kiradi. 

---

142 
Paleontologik yodgorliklarga O‗zbekistonda juda ko‗p uchraydigan toshga 
aylangan, lekin uni izlari yaxshi saqlangan o‗simlik va hayvon qoldiqlari 
uchraydigan joylar misol bo‗ladi. 
Landshaft yodgorliklari juda ko‗p bo‗lib unga ajoyib qoyalar, sharsharalar, 
shovvalar, daralar, tanglar, qiziqarli jarlar va boshqalar kiradi. 
Botanik yodgorliklarga noyob va turli yo‗qolib borayotgan o‗simlik, qumlar 
orasida saqlanib qolgan daraxtlar, tik yonbag‗rlardagi o‗rmonlar va boshqalar 
kiradi. 
Arxeologik yodgorliklarga qadimiy manzilgoh joylar, shahar qoldiqlari, 
irrigatsiya shoxobchalarining qoldiqlari - quduq, sardoba, kyariz, bandlar kiradi.