Лаборатория машғулоти. Бактерия хужайрасининг тузилиши ва кимёвий таркиби, уларни аниқлаш

Бактерияларнинг капсуласи. 
Прокариот ҳужайраси деворини ташқи томонидан кўпчилик ҳолларда шиллиқ 
моддалар ўраб туради. Бундай тузилмалар структура тузилишини ўзига хос хусусияти 
бўйича капсула деб номлана бошланган. Буларнинг ҳаммаси биосинтез оқибатида 
ҳужайра атрофини ўраб олган органик полимерлардан иборатдир. Агар 
тузилмаларнинг қалинлиги 0,2 мкм кам бўлса, уларни фақат электрон микроскопда 
кўриш мумкин. Шунинг учун бундай тузилмаларни микрокапсула деб аталади. 
Тузилмаларни ўлчами 0,2 мкм катта бўлса ёруғлик микроскопида кўриш мумкин ва 
Расм 15. Бактериялар ҳивчинлари (схема). 1 – монотрих; 2 – лофотрих;
3 
– амфитрих; 4 – перитрих.

---

макрокапсула дейилади. Бактерия ҳужайрасини ўраб турган тузилмасини таркиби 
аморф ва структурасиз бўлса, бундай тузилмаларни шиллиқ қават деб юритилади.
Бактериялар капсуласининг таркиби ҳужайра деворини компонентларига ўхшаб 
кетади, лекин кимёвий структураси жиҳатдан улардан фарқланади. Кўпчилик 
бактерияларни капсуласини кимёвий таркиби гомо- ёки гетерополимер полисахарид 
ҳисобланади, лекин баъзи бир бактериялар капсуласи ( Bacillus) полипептидлардан 
таркиб топган. Ҳамма бактерияларда ҳам капсула учрамайди. Капсула бактерияларни 
тур белгиси хисобланади. Капсуласи бор бактериялар бошқа бактерияларга нисбатан, 
яшаш шароитларида афзалликларга эга бўлади. Кўпчилик патоген бактериялар капсула 
ҳосил қилади, бу уларнинг вирулентлик белгиси хисобланади. Бактерияларни 
капсуласи уларни механик жароҳатланишдан, қуриб қолишдан сақлайди ва бактерия 
учун қўшимча осмотик барьер, фагларнинг кириши учун тўсиқ, кўпчилик ҳолларда 
озиқ моддалар заҳираси ҳам бўлиши мумкин. Бундан ташқари бактерияларда капсула
авлод ва тур хусусиятини англатувчи антиген бўлиши ҳам мумкин. Бактерияларни 
капсуласини аниқлаш амалиётда уларни бир- бирларидан идентификация қилишда 
қўлланилади. Бактерияларнинг капсуласини Бурри-Гинс усулида аниқланади.