Laboratoriya ishi №22 KimYOviy muvozanat

Laboratoriya ishi № 47

Oq fosfor bilan ishlash qoidalari

Oq fosfor - zaharli va tez alangalanuvchan modda (alangalanish xarorati 40⁰C), og‘riqli va qiyin tuzaladigan darajada terini kuydiradi. Oq fosfor bilan ishlaganda quyidagi xavfsizlik choralariga e’tibor berish kerak:

1. 
   Oq fosforni suv tagida saqlash;
   
2. 
   Qo‘lga tekkizmasdan qisqich bilan olish;
   
3. 
   Qalin devorli idishda (masalan, chinni xovonchada) xona xaroratida yoki 25-30⁰S da suv tagida kesish kerak. Agar oq fosforni kesish uchun iliq suvdan foydalanilsa, tajriba oldidan fosforni sovuq suvda saqlash kerak;
   
4. 
   Kesilgan fosforni iloji boricha tezroq quritish kerak, ayniqsa, xona iliq bo‘lsa. Fosforning ustiga filtr qog‘ozlarni bosib, ishqalamasdan quriting;
   
5. 
   Fosfor bo‘lakchasini erga tushirmang, tushgan bo‘lakchani tezda toping;
   
6. 
   Mayda bo‘lakchalarni suvga soling, filtrlab, nam filtr qog‘oz bilan, mo‘rili shkafda yoqib yuboring;
   
7. 
   YOnayotgan fosforga qum sepib o‘chiring;
   
8. 
   Qo‘l yoki tanada yonayotgan fosforni sochiq bilan o‘chiring va tez 10%li kumush nitrat yoki kaliy permanganat eritmasi bilan yaxshilab yuving, keyin bog‘lab qo‘ying. Kuchli kuygan xollarda, birinchi tibbiy yordamdan so‘ng, shifokorga murojaat qiling.
   

Fosforning allotropiyasi

(ish mo‘rili shkafda o‘tkazilsin)

a) Probirkaga ozgina quruq qizil fosfordan soling, og‘zini paxta bilan berkiting. SHtativga qiya qilib o‘rnatib, past gaz alangasida qizdiring. Probirkada chiqayotgan fosforning bug‘lari yonib ketmasligi uchun, ehtiyotlik bilan qizdiring.

Probirkani sovuq qismlarida oq fosfor hosil bo‘lishini kuzating. Probirkani qorong‘i joyga qo‘yib oq fosforning nurlanishini kuzating. SHisha tayoqcha bilan probirkadan ozgina oq fosfor oling. Nima kuzatiladi? Sodir bo‘lgan reaksiya tenglamasini yozing. Bajarilgan tajribaga asoslanib, fosforning qaysi allotropik shakli kimyoviy faol ekanligi xaqida hulosa qiling. (Tajribadan so‘ng probirkani laborantga topshiring).

b) Bu tajribani olovdan uzoqroqda bajaring. Filtr qog‘oz bilan quritilgan ozgina oq fosforni probirkada 1 ml serouglerdda eriting. Filtr qog‘oz bo‘lagini hosil bo‘lgan eritma bilan namlang. Filtr qog‘ozni qisqich bilan tunika yaprog‘i ustida ushlang, serouglerodning bug‘lanishini va oq fosforni alangalanishini kuzating (eritmali probirkani laborantga topshiring). Qizil fosforni ham serouglerodda erishini sinab ko‘ring, oq va qizil fosforning eruvchanligini solishtiring.

Fosfinning olinishi va xossalari

Kamroq miqdorda 4n HCl eritmasi solingan chinni kosachaga yoki tigelga qisqich bilan kichkina 2-3 bo‘lakcha kalsiy fosfididan Ca₃P₂ soling, ajralayotgan gaz va uni o‘z-o‘zidan alangalanishini kuzating. Sodir bo‘lgan reaksiya tenglamalarini yozing. Fosfor va azotning vodorodli birikmalarini barqarorligini solishtiring. (Reaksiyani ehtiyotlik bilan mo‘rili shkafda o‘tkazing. CHunki zaharli gaz ajralib chiqadi).

Fosfor (V) oksidining (fosfor angidridini) olinishi

(Ish mo‘rili shkafda bajarilsin)

Asbest to‘riga qo‘yilgan chinni kosachaga 0,4-0,5 g qizil fosfor soling. Kosacha ustiga taxminan 0,5 sm oraliqda quruq voronkani joylashtiring. Qizdirilgan shisha tayoqcha bilan fosforni yondiring. Voronka devorlariga qanday birikma cho‘kadi? Reaksiya tenglamasini yozing.

Xamma fosfor yonib bo‘lganidan so‘ng, voronkani shtativning xalqasiga joylashtiring va 5 a) tajriba uchun saqlab qo‘ying.