Лаборатория иши №1

 
va teskari 
 
tes
R
 
qarshiliklari 
o’lchanadi.
t
tes
R
R
/
 
nisbat qanchalik katta bo’lsa, diodning sifati shunchalik yuqori 
bo’ladi. 
1-rasm. Diodni tekshirish 
Tarnzistorlarni (yarim o`tkazgichli trodlar) tekshirish 
Tranzistor – zamonaviy elektronikadagi eng muhim yarim o‘tkazgichli asbobdir. Bipolyar 
tranzistorning ulanish oyoqlari emitter, baza va kollektor deb ataladi. Tranzistordagi tok ham, 
elektronlar ham kovaklar hissasidan iborat bo‘ladi. Tranzistor o‘tkazuvchanligi har xil bo‘lgan uch 
sohadan tashkil topadi. Bu sohalarning joylashish tartibiga ko‘ra 
n-p-n
va 
p-n-p
tipli tranzistorlar 
mavjud. Bunda o‘rta soha baza deb atalib, soha tor yasaladi, bu sohaga tushgan zaryad tashuvchi u 
yoki bu soha chegarasiga yetib bora olishi zarur bo‘ladi.

---

Bipolyar tranzistor signallarni kuchaytirish va tok o‘tishini kalit sifatida bohqarishga 
mo‘ljallangan. Tranzistor ikkita p-n o‘tishda tuzilgan bo‘lib, o‘rtadagi umumiy sohasi baza, qo‘lgan 
chetki ikki sohasi kollektor va emitter deb ataladi. Tranzistorlarni zanjirga ulashdan oldin ular 
doimo tekshirilishi zarur. Biz quyida tranzistorlarni qanday tekshirishi o‘rganamiz.
2-rasm. Tranzistorning tuzilish tamoyili a) n-p-n strukturali b) p-n-p strukturali 
Soddallashtirish maqsadida tranzistordagi ikkita p-n o‘tishni bir-biriga bir qutbli 
tomonlari bilan ulangan ikkita diod deb qarash mumkin.
3-rasm. Tranzistorni bir-biriga bir qutbli tomonlari bilan ulangan ikkita diod deb 
qarash 
Tranzistorlarni ikkita diod deb tasavvur qilgan ekanmiz, endi bu diodlarni tekshirib 
ko‘ramiz. Dastlab n-p-n tranzisroni tekshirib ko‘ramiz. Demak, tranzistor bazasi p-tipli kollektor va 
emitter n-tipli. Multimetrni diodlarni tekshirish rejimiga qo‘yamiz.

---

Bu rejimda multimetr p-n o‘tishdagi kuchlanishlar tushuvini millivoltlarda 
ko‘rsatadi. Kuchlanishlar tushuvi kremniyli diodlarda 0.6 volt, germaniyli diodlarda esa 
0.2-0.3 volt bo‘lishi lozim. Dastlab tranzistorning p-n o‘tishini to‘g‘ri o‘tishda 
tekshiramiz, buning uchun multimetrning qizil (musbat qutbi) tekshirish shupini 
tranzistor bazasiga tutashtiramiz, qora (manfiy) shupini emitterga tutashtiramiz va bunda 
multimetr baza-emitter o‘tishidagi kuchlanishlar tushuvini ko‘rsatadi.
Keyin baza-kollektor o‘tishini tekshiramiz. Buning uchun qizil shupni bazaga ulaymiz, 
qorasini esa kolektorga qo‘yamiz va bunda asbob bu o‘tishdagi kuchlanishlar tushuvini 
ko‘rsatadi.

---

Bu yerda shuni aytib o‘tishimiz zarurki, baza-kollektor o‘tishidagi kuchlanishlar tushuvi, 
baza-emitter o‘tishidagi kuchlanishlar tushuvidan hamisha kichik bo‘ladi. Buni baza-
kollektor o‘tishining qarshiligi doimo baza-emitter o‘tishi qarshiligidan kichik bo‘lishi 
bilan tushuntirish mumkin. Chunki kollektor yuzasi doimo emitter yuzasidan katta 
bo‘ladi. Shu xususiyati orqali tranzistor oyoqlari nomini ma’lumotnomasiz ham aniqlash 
mumkin.
Endi multimetrni teskari qutblari bilan ulaymiz. Bunda multimetr «1» ni 
ko‘rsatadi, bu esa qarshiligi cheksiz katta ekanligini bildiradi. 
Qora shupni tranzistor bazasiga, qizil shupni emitterga ulaymiz, multimetr «1» ni 
ko‘rsatadi. 
Endi tranzistorning baza-kollektor o‘tishini ham shunday tekshiramiz, natija 
yuqoridagidek bo‘ladi.

---

Oxirgi tekshirish emitter-kollektor o‘tishni tekshirish qoldi. Multimetr qora 
shupini tranzistor kollektoriga, qizil shupini emitterga ulaymiz, tranzistor ishga yaroqli 
bo‘lsa, multimetr «1» ni ko‘rsatadi. 
Qutblarni almashtiramiz (qizil-kollektorga, qorasi-emitterga) natija «1» bo‘ladi. 
Agar tekshirish jarayonida yuqorida ko‘rsatilganlarga mos kelmaydigan natija 
olsak, demak, tranzistor nosoz hisoblanadi.
Bu tekshirish usuli faqat bipolyar tranzistorlarni tekshirish uchun o‘rinlidir.

---