Laboratoriya ishi №1 Analitik kimyo laboratoriyasida ishlash texnika xavfsizlik koidalari

Quruq modda tarkibidagi anionlarni topish

Quruq modda eritmasidan kationlarni topish jarayonida yo`l-yo`lakay u yoki bu anionlarning bor-yo`qligi to`g`risida ma`lumotga ega bo`lish mumkin. Quruq modda suyultirilgan xlorid yoki nitrat kiclotada eritilgan bo`lsa, va bu eritmadan Ba²⁺, Sr²⁺, yoki Rb²⁺ kationlari aniklangan bo`lsa, o`z-o`zidan ravshanki, tekshirilayotgan eritmada SO<sub>4</sub><sup>2-</sup> anionlari bo`lmaydi. Neytral yoki ishqoriy muhitli erit­madan Ba²⁺kationlari topilgan bo`lsa, ishonch bilan tek­shirilayotgan eritmada I guruh anionlarining hammasi yo`q deb aytish mumkin bo`ladi. Cho`kmasi bo`lmagan eritmadan Ag<sup>+</sup> kationlari topilsa, II guruh anionlari yo`qdigini ko`rsatadi. CO<sub>3</sub><sup>2-</sup>, S<sup>2-</sup>, SO<sub>3</sub><sup>2-</sup> va S<sub>2</sub>O<sub>3</sub><sup>2-</sup> anionlari borligi ka­tionlarni analiz qilish yo`lida eritmani kislotali muhitga keltirishda gazlar (CO₂, H₂S, SO₂) ajralib chiqishga qarab topilishi mumkin.

Tekshirilayotgan quruq modda eritmasida ayrim ani­onlarning bor-yo`qligi haqida xulosa chiqarilgandan, unda bo`lishi ehtimoli tutilgan anionlarni topishga o`tiladi.

Anionlarni topish uchun quruq moddani maxsus tayyorlab olish lozim. Anionlarni faqat eritmada K⁺, Na⁺ va NH₄⁺ kationlari ishtirokidagina oson aniqlash mumkin. Boshqa kationlar, ya`ni «og`ir metallar»ning kationlari - II-VI guruh kationlari anion­larni aniqlashga halaqit beradi. Eritmada bu kationlarning ba`zilarini rangli bo`lishi, oksidlash-qaytarish xossalari borligi, bir qator anionlar bilan birikib, cho`kma berishga qobil ekanligi anionlarni topishga xalaqit beradi. Shuning uchun «og`ir metallar»ning kationlarini yo`qotish va hamma tuzlarni natriy tuzlariga aylantirish maqsadida tekshirilayotgan modda natriy karbonat Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub> erit­masi qo`shib qaynatiladi. Bunda II-VI — guruh kationlari karbonatlar yoki gidroksidlar holida cho`kadi:

BaSO₃ + Na₂CO₃ = BaSO₃↓ + Na₂SO₃

AlCl₃ + 3Na₂CO₃ + 3H₂O = 2Al(OH)₃↓+ 6NaCl + 3CO₂↑

Taxminan 0,1g quruq modda tigelda 0,4g kimyoviy toza suvsiz natriy karbonat Na₂CO₃ bilan aralashtiriladi, ustiga 50-60 tomchi distillangan suv qo`shiladi, aralashma 5 minut davomida (bug`langan suvni o`rnini to`ldirib turish uchun suv qo`shib turgan holda) qaynatiladi.

Tigeldagi bo`lgan aralashma konussimon probirkaga o`tkaziladi, sentrifugalanib, cho`kmasi ajratiladi. Olingan eritma «sodali so`rim» nomi bilan atalib uning tarkibidagi I-III guruh anionlari Laboratoriya ishi №14 ko`rsatilgan tartibda topiladi. Analiz qilishdan oddin «sodali so`rim» natriy karbonatning ortiqchasini yo`qotish maqsadida sirka kiclota bi­lan neytrallanadi. Bu ishni juda ehtiyotlik bilan bajarish lozim, kislotadan ko`proq qo`shilsa S<sup>2-</sup>, NO<sub>2</sub><sup>-</sup> va ba`zi bir anionlarni yo`qotib yuborish mumkin. Shuni e`tiborga olish kerakki, CO₃^2- anioni so`rim tayyorlashda eritmaga kirib qoladi. Shu sababli CO<sub>3</sub><sup>2-</sup> anioni quruq moddaning ozgina ulushidan xlorid kislota ta`sir ettirib topiladi.

Quruq modda eritmasi tarkibidagi kationlar va anionlar aniqlanib bo`lgach, tekshirilayotgan namunani-tuz tarkibi to`g`risida xulosa chiqariladi. Masalan, agar Na<sup>+</sup>, K<sup>+</sup>, NH<sub>4</sub><sup>+</sup> kationlari va NO<sub>3</sub><sup>-</sup> anioni topilgan bo`lsa, namuna kaliyli, natriyli va ammoniy nitratlari aralashmasidan iborat bo`ladi. Bordiyu, K<sup>+</sup> kationi, shuningdek SO<sub>4</sub><sup>2-</sup> va NO<sub>3</sub><sup>-</sup> anionlari topilgan bo`lsa, unda quruq modda ikki tuz – K₂SO₄ va KNO₃ aralashmasi bo`lib chiqadi va hokazo.

Laboratoriya ishi №16