L. X. Alimova yosh fiziologiyasi va gigiyena buxoro ‒ 2022 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

YURAK ZARBI VA TONLARI
Yurakning qo’zg’alishi elektr potensiallarni hosil qilsa, uning qisqarishi yurak zarbi va tonlarini yuzaga chiqaradi. Chap tomondagi beshinchi qovurg’a oralig’iga qonni bosilsa, yurak zarbini sezish mumkin. Bu zarb sistola vaqtida yurak holatining o’zgarishidan paydo bo`ladi. Yurak qisqarar ekan, deyarli qattiq bo`lib qoladi va chapdan o’ngga sal buriladi. Chap qorincha ko’krak qafasiga urilib, uni bosadi. Ana shu bosim zarb bo`lib seziladi.
Yurak ishlab turganda o’ziga xos tovushlar eshitiladi. Bu tovushlar yurak tonlari, deb ataladi. Ularni stetoskop yordamida eshitish, fonokardiograf yordamida magnit tasmasiga yozib olish mumkin. Yurakning birinchi toni, qorinchalar sistolasida eshitilganidan u sistolik ton, deb ataladi.
Yurakning o’tkazuvchi tizimi.
Tabiiy sharoitda yurak ritmi yetakchisi vazifasini sinoatrial tugun bajaradi. Tinch holatda bu tugun vujudga keltiradigan impulslar soni bir daqiqada taxminan 70 ta. Qo’zg’alish sinoatrial tugundan bo`lmalarning ishchi miokardiga tarqaladi. Baxman tutami qo’zg’alishni o’ng bo`lmachadan chap bo`lmachaga tarqalishini ta’minlaydi. Sinoatrial tugunni atrio-ventrikulyar tugun bilan bog’lovchi atipik tolalar ham bor. Qorinchalarga impulslar faqat bitta Gis tutami bo’ylab tarqalishi mumkin, chunki atrio-ventrikulyar to’siqning boshqa qismlari qo’zg’aluvchan bo`lmagan biriktiruvchi to’qimadan iborat.

13-rasm.
Qo’zg’alish o’tkazuvchi tizim bo’ylab tarqalar ekan, atrio-ventrikulyar tugunda bir zum to’xtab o’tadi. O’tkazuvchi tizimning boshqa qismlari – Gis tutami, chap va o’ng oyoqchalari va ularning shoxlari – Purkinye tolalari impulslarni 2 m/s ga teng yuqori tezlikda o’tkazadi. Natijada chap va o’ng qorinchalar miokardi deyarli bir vaqtda qisqaradi.
Yurakning o’tkazuvchi tizimini tashkil qiluvchi atipik hujayralarning har biri o’z-o’zidan impulslar ishlab chiqarish qobiliyatiga yoki avtomatiyaga ega. Ammo, tabiiy sharoitda sino-atrial tugun pastki avtomatiya markazlarini o’ziga bo’ysundiradi.
Yurakning o’tkazuvchi tizimi ritmik ravishda impulslar hosil bo`lishini, bo`lmachalar va qorinchalarning ketma-ket qisqarishini, qorinchalar miokardi hujayralarining sinxron qisqarishini ta’minlaydi.