L. X. Alimova yosh fiziologiyasi va gigiyena buxoro ‒ 2022 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

L.X. ALIMOVA
YOSH FIZIOLOGIYASI VA GIGIYENA

BUXORO ‒ 2022
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI


L.X. ALIMOVA
YOSH FIZIOLOGIYASI VA GIGIYENA

Oliy o’quv yurtlarining
5140100-Biologiya (turlari bo`yicha) ta’lim yo’nalishi talabalari uchun
O`quv qo`llanma

BUXORO ‒ 2022
Mazkur o`quv qo`llanma 5140100-Biologiya (turlari bo`yicha) ta’lim yo’nalishi talabalari uchun mo’ljallangan bo’lib, unda yosh fiziologiyasi va gigiyena fanining predmeti, maqsad va vazifalari, tayanch – harakat tizimi, nerv tizimi, oliy nerv faoliyati, sensor tizimi, endokrin tizimi, qon tizimi, yurak-qon tomir tizimi, nafas tizimi, energiya almashinuvi, ayiruv tizimining yoshga oid fiziologiyasi va gigienasi, salomatlikning umumiy muammolari o’z ifodasini topgan.

Mas’ul muharrir:

Y. Y. Azimov - filologiya fanlari nomzodi, dotsent

Taqrizchilar:

G`.M. Sayfullayev - biologiya fanlari nomzodi, dotsent
I.Sh. Sadikov - biologiya fanlari nomzodi, dotsent


O`quv qo`llanma Buxoro davlat universiteti Ilmiy kengashining 2022 yil ___ oyidagi _- yig’ilish bayonnomasiga asosan nashrga tavsiya etilgan.
Kirish
“Yosh fiziologiyasi va gigiena” fani ontogenezning turli davrlarida a’zo va tizimlar, va umuman organizm, faoliyatining xususiyatlari, hamda uning o’sib va rivojlanib borgani sari ushbu funksiyalarning xususiyatlari, salomatlikni saqlash va mustahkamlash, hayot tarzini inson salomatligiga ta’sirini o’rganadi. Yosh fiziologiyasi biologiya fanlari jumlasiga kiradi. Bu fan odam va hayvonlar fiziologiyasining mustadil bir tarmog’i hisoblanadi. Fiziologiya tirik moddaning oddiy ta’sirlanuvchanlik funksiyalaridan tortib organizm hayotining eng oliy ko’rinishlarigacha bo’lgan jarayonlarni organizmni tashdi muhit bilan o’zaro aloqada bo’lib turgan holda olib o’rganadi. Yosh fiziologiyasi or­ganizm fiziologik funksiyalarining qaror topish va rivojlanib borish qonuniyatlarini o’ rganadi.
Yosh fiziologiyasi va gigiyena fanining vazifasi o’sish va rivojlanish qonuniyatlarini ochib berish, bir butun organizm, uning sistemalari, organlari, to’qimalari va hujayralarining ishlash xususiyatlarini to molekulalar darajasigacha turli yoshga alodador davrlarda aniqlash, bolalar salomatligi, kasalliklarning oldini olish, bolalarning jismonan rivojlanishi,ularni tarbiyalash va o`qitish gigiyenasi, jismoniy tarbiyalash va chiniqtirishning gigiyenik asoslari, ovqatlanish gigiyenasi, gigiyenik loyihalash va qurilish negizlari, hamda bolalar muassasalarining jihozlanishini o’rganishdir. Gigiyena fanining maktab yoshidagi bola organizmining o`sishi va rivojlanishi hamda sog`lig`ini saqlash va mustahkamlash usullarini maktab gigiyenasi o`rganadi.
Odamning rivojlanishi uning mehnat faoliyati bilan bog’liq. Odamning rivojlanishiga sabab bo’lgan mehnat bosh miyasi xususan bosh miya po’stlogining faqat odamga xos bulgan ba’zi funksiyalarining rivojlanishi uchun kuchli stimul bo’ldi. Mehnat boshqa fiziologik jarayonlarning yo’nalishiga ham ta’sir ko’rsatdi va ularning sifat jihatdan o’ziga xos bo’lib qolishiga ma’lum darajada sabab bo’ldi. Faqat odamga xos funksiya bo’lmish nutq ham odam fiziolognyasining o’ziga xos bo’lib qolishiga ozmi-ko’pmi sabab bo’ldi. Nutq jamiyat bilan birga paydo bo`ldi va rivojlanib bordi. Nutq —odamlar o’rtasida ijtimoiy aloqa bog’lash vositasidir. Bosh miyaning boshqa funksiyalariga nisbatan olinganda nutq bosh miya faoliyatining eng murakkab turlaridan biri bo`lib, bosh miya po’stlog’i bilan bog’langan. Yosh fiziologiyasi va gigiyena anatomiya, gistalogiya, sitologiya, embriologiya, biokimyo va biofizika singari fanlar bilan chambarchas bog’langan. Yosh fiziologiyasi orga­nizm funksiyalarini o’rganishda shularning metod va yutuqlaridan keng foydalanadi. Yosh fiziologiyasi organizm tuzilishini o’rganadigan fanlarning ma’lumotlariga tayanadi, chunki struktura bilan funksiya bir-biri bilan mahkam bog’langan. Biologiyada belgilangan umumiy qonuniyatlar jumladan irsiyat qonuniyatlari turli yosh davrlarida organizm funksiyalarining o’ziga xos xususiyatlarini aniqlash uchun zarur hisoblanadi.
1-MAVZU. HAYOTIY JARAYONLAR. O`SISH VA RIVOJLANISH QONUNIYATLARI.