Atom va yadro fizikasining paydo bo’lishi

Atom va yadro fizikasining paydo bo‘lishi.

Fan o‘qituvchisi

Ulug‘bek Narzulloyev

Ma’ruza rejasi.

1. Kvant mexanikasining yuzaga kelishi.

2.Yadro fizikasining rivojlanishi. Nur tolalar optikasi.

3. Lazer fizikasi. Yarim o‘tkazgichlar fizikasi.

Kvant mexanikasining yuzaga kelishi.

Uilyam Kruks (1832-1919) siyraklashtirilgan gaz orqali elektr tokining tabiatini o‘rganayotib, katod nurlarini ixtiro etadi. U katod nurlarining tabiatini o‘rganish natijasida bu nur kichik zarrachalardan tashkil topganligini va uni zaryadi manfiy ekanligini aniqlaydi. Katod nurlari elektr va magnit maydoni ta’sirida o‘z yo‘nalishini o‘zgartirar ekan. D. Tomson tajriba yordamida katod nurlari zarralarining zaryadini massasiga nisbatini: e/m = 1,7 10-7 ga teng ekanligini aniqlaydi. 1906 yilda D.Tomsonga Nobel mukofoti beriladi. 1891 yilda irlandiyalik olim Jonson Stoni Faradey tomonidan elektroliz hodisasidan aniqlangan elementar zaryadni "elektron" deb ataydi.

1897 yilda D.Tomsonning shogirdi Charlz Vilson (1869-1959) ionni to‘yingan havoda kondensasiya markazlari bo‘lib xizmat qilishini ochadi va o‘zining Vilson kamerasini ixtiro etadi. 1899 yilda Vilson "muallaq" tomchi usuli bilan tajribadan elektron zaryadining e = 1.6 10-19 Kl va massasining m = 9,08 10-28 g ekanligini aniqladi. 1918 yilda amerikalik olim R.Milleken fotoeffekt jarayonida hosil bo‘ladigan elektronlarning zaryadini «kodensator» usuli bilan aniqlaydi. 1923 yilda unga Nobel mukofoti beriladi.

R.Milleken tomonidan elektronning zaryadi aniqlangandan so‘ng elektrondan ham kichik zaryadli zarrachalar «kvarklar» borligi to‘g‘risida fikrlar paydo bo‘ldi. Elektronni, shu jumladan, barcha elementar zarrachalarni yana ham kichikroq kvarklardan tuzilganligini bilvosita tajribalar tasdiqlaydi. Ammo hozirga qadar kvarklar erkin holda qayd etilgan emas. Bu muammoni hal etish uchun o‘ta quvvatli tezlatgichlar va takomillashgan EHM yaratish lozim. Nazariy hisob-kitoblarga qaraganda kvarklarni erkin holda olish mumkin emas, chunki kvarklar orasidagi masofaning ortishi bilan ular o‘rtasidagi tortishish kuchi keskin ortar ekan. Bu muammoning qanday hal etilishini kelajak ko‘rsatadi.