Atom va yadro fizikasining paydo bo’lishi

Yadro fizikasining rivojlanishi. Nur tolalar optikasi.

Rentgen nurlari. 1895 yilda Vilgelm Kondrat Rentgen (1845- 1923) qiziq hodisani kuzatadi. U katod nurlari tabiatini o‘rganayotib, razryad trubkasi qalin qora qog‘oz bilan o‘ralishiga qaramay, ekranni lyuminessensiyalanishini (chaqnashini) kuzatadi. U bu nurlarni X nurlar deb ataydi. Bu nurlar, katod nurlari kelib urilganda shisha qobiqda yuzaga kelar ekan. Bu X nurlar magnit va elektr maydonida chetlanmas ekan. Hech bir to‘siqdan qaytmas, sinmas ekan va to‘g‘ri chiziqli tarqalar ekan. X nurlar tabiati ma’lum bo‘lgach, uni Rentgen nurlari deb atash qabul qilindi. Rentgen nurlari kichik to‘lqin uzunlikdagi yorug‘lik nuri ekan (χ =1÷100Å).

Rentgen nurlarining ochilishi insoniyat hayoti va madaniyatiga ulkan hissa qo‘shdi. Tibbiyot sohasida misli ko‘rilmagan muvaffaqiyatlarga erishildi, rentgenologiya fani vujudga kelib, zamonaviy tibbiyot diagnostikasining asosi yaratildi. 1901 yil 10 dekabr kuni fizika bo‘yicha birinchi Nobel mukofoti Rentgenga berildi.

V.K. Rentgendan avvalroq boshqa bir nemis fizigi Filipp Lenard katod nurlarining tabiatini o‘rganayotib, katod qarshisida joylashtirilgan metall folgada maxsus nurlanish vujudga kelishini, bu nurlanish elektr va magnit maydonlaridan o‘tganda chetlanmasligini qayd etadi. Ammo, u bunga e’tibor bermagan edi. Rentgen tomonidan qilingan kashfiyotdan keyin, u rentgen nurlarini ochganligi haqida da’vo bilan chiqadi. Ammo bu paytga kelib rentgen nurlanishining kashfiyotchisi deb V.K.Rentgen tan olingan edi.

RADIOAKTIVLIK

Atom tuzilishining planetar modeli yoki Rezerford-Bor modeli yaratilishiga sababchi radioaktivlik hodisasidir. 1895 yildan boshlab Rezerford Tomsonning assisenti vazifasida o‘z ilmiy izlanishini radioaktivlik hodisasini o‘rganishdan boshlaydi. U a-zarrachani tabiatini, uning elektr va magnit maydonlarida chetlanishini chuqur o‘rganib, uning massasi va zaryadini aniqlaydi. 1908 yilda a-zarracha bu geliy atomining ioni ekanligi isbotlanadi. Radioaktiv parchalanish qonuni ochiladi.
N = N0e-λt
N0-parchalanish boshidagi atomlar soni, N-t vaqt o‘tgandan keyingi atomlar soni, τ= λ/2 - elementning o‘rtacha yashash vaqti.