L. X. Alimova yosh fiziologiyasi va gigiyena buxoro ‒ 2022 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Muskul xillari. Muskullar shakliga ko’ra duksimon yoki tasmasimon bo’ladi. Duksimon muskullar qo’l va oyoq suyaklari bilan bog’liq. Tasmasimon muskullar tana, ko’krak va qorin bo’shlig’i devorini hosil qiladi. Duksimon muskullar bir yoki ikki qorinli bo’ladi. Ikki qorinli muskullarning qorinlari pay orqali ajralgan. Uchki qismidagi paylar soniga ko’ra duksimon muskullar ikki, uch yoki to’rt qorinli bo’lishi mumkin. Duksimon muskullarning suyaklarga birikadigan qismi birmuncha ingichkalashgan bo’ladi.
Keng (serbar) muskullar aponevroz (keng plastinkasimon pay) orqali suyakka birikadi. Muskullar uzun, kalta, to’g’ri, qiyshiq; kvadratsimon, dumaloq, uchburchak, piramidasimon, tishsimon, kambalasimon bo’ladi (Boylamining paylarga bir, ikki yoki bir necha tomoni bilan birikishiga qarab muskullar bir patsimon, ikki patsimon, uch patsimon deyiladi. Patsimon muskul tolalari qisqa, kuchli qisqaradi, lekin qisqarish uzunligi kam bo’ladi.

Uzun muskul tolalari parallel joylashgan, tolasi uzunligining yarmigacha qisqarishi mumkin. Uzun muskullar keng miqyosda harakatlanadigan tana qismlari (oyoq, qo’llar) da, joylashgan. Funksiyasi va bo’g’imlarga ta’siriga binoan muskullar bukuvchi, yozuvchi, yaqinlashtiruvchi, uzoqlashtiruvchi, kengaytiruvchi, toraytiruvchi; joylashgan o’rniga binoan yuza, chuqur, lateral, medial, oldingi va orqa guruhlarga bo’linadi.
Muskul paylari va boylamlari. Ko’ndalang – targ’il muskullar
Ko’ndalang targ’il yurak muskullar o’zaro tig’iz joylashgan ko’ndalang chiziqli hujayralar-kardiomiositlardan iborat. Kardiomiositlar yurakning o’tkazuvchan ritmiga monand avtonom qisqaradi. Kardiomiositlar ancha uzun (100-150 mkm gacha), bir yadroli; mitoxondriyalari miofibrillar bo’ylab joylashgan. Ular o’zaro bog’lanib, funksional va tuqilish jihatdan bir butun sistemani hosil qiladi. Kardiomiositlarning bir biriga tegib turadigan qismlari o’rtasida qo’shimcha disklar joylashgan. Bunday disklar muskul hujayralar sitolemmasining tegib turgan qismlaridan iborat. Kiritma disklar qo’shni kardiomiositlarni tutashtirib, nerv impulslarini bir hujayradan ikkinchisiga tez o’tkazish funksiyasini bajaradi. Buning natijasida nerv impulslari barcha kardiomiositlarga tez tarqalib, ular bir vaqtda qisqaradi.