L. X. Alimova yosh fiziologiyasi va gigiyena buxoro ‒ 2022 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Yurak-qon tomirlar tizimi gigiyenasi. Kun tartibi yurak-tomir tizimiga kuchli ta’sir etadi. Bolaning kun tartibi to’g’ri tashkil etilsa yurak-tomir tizimi mo’tadil ishlaydi. Shuning uchun ham ular bajaradigan jismoniy ish va mashqlarning jadalligi va og’ir-yengilligi, ularning yoshiga mos bo’lishi kerak, ayniqsa, salbiy his-hayajon, chekish, spirtli ichimliklar ichish, uzoq muddat harakatsizlik yurak-tomir tizimi ishini buzadi.
Bolalarning kiyimi, poyabzali qon aylanishni qiyinlashtirmaydigan, vena tomirlarida qon dimlanib qolishiga yo’l qo’ymaydigan bo’lishi kerak. Poyabzal tor bo’lsa, oyoqning qon bilan ta’minlanishi qiyinlashadi. Oyoqda turli qadoq, yara paydo bo’ladi. Bolalarning sof havoda bo’lishi, jismoniy mashqlar bilan shug’ullanishi, vaqtida ovqatlanishi yurak-tomirlaming normal ishlashida muhim ahamiyatga ega.


Nazorat savollari:
1. Qоn аylаnishning kаttа vа kichik dоirаsi
2. Qоn bоsimi nima?
3. Yurak-tomir tizimining jismoniy yuklamaga javob berish xususiyatlari.
4. Venalarga quyiladigan markaziy limfaning 1 mm3 da qancha limfotsit uchraydi?
5. Qonning aylanish tezligi yosh ulg’ayishi bilan qanday o`zgaradi?
6. Arterial puls nima?
9-MAVZU. NAFAS TIZIMINING YOSHGA OID FIZIOLOGIYASI VA GIGIENASI
Tayanch tushunchalar: O’pka, gazlar almashinuvi, hiqildoq, traxeya, bronxlar, al’violla, ventilyatsiya, tovush naychalari, Diafragma.
9.1 Nafas tizimining tuzilishi. Havo o’tkazish yo’llari. Alveolalar. Alveolalarning qon bilan ta’minlanishi.
Nafas olish odam organizmi bilan uni o’rab turuvchi tashqi muhit orasidagi havo uchun zarur bo’lgan doimiy gazlar almashinuvi jarayonidir. Organizmdagi moddalarning oksidlanishi va qaytarilishi bo’yicha barcha murakkab reaksiyalar albatta, kislorod ishtirokida kechadi.
Oksidlanish jaravonlari paytida parchalanish mahsulotlari hosil bo’ladi, shu jumladan karbonat angidrid gazi ham organizmdan ajratib chiqariladi.
Nafas olish va chiqarish paytida organizm bilan uni o’rab turuvchi tashqi muhit orasida gazlar almashinuvi kechadi, ya’ni organizmga doimiy ravishda kislorodning tushishini va undan karbonat angidridning chiqarilishini ta’min etadi. Bu jarayon o’pkalarda kechadi. O’pkadan to’qimalarga kislorodni va to’qimalardan o’pkaga karbonat angidridni tashuvchi bo’lib qon hisoblanadi.